تحلیل جامع ذخایر، بازار و نقشه راه ایران
گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی پاک‌تر از نفت، در سال‌های اخیر نقش پررنگی در صنعت، نیروگاه‌ها و دیپلماسی انرژی ایفا کرده است. داده‌های تازه نشان می‌دهند که نه‌تنها مصرف گاز جهانی افزایش یافته، بلکه سه کشور روسیه، ایران و قطر بیش از نیمی از کل ذخایر اثبات‌شده را در اختیار دارند . این موضوع، توجه ویژه‌ای را به «ژئوپلیتیک گاز» جلب کرده و عملکرد ایران را به‌عنوان دارنده منابع عظیم، زیر ذره‌بین قرار می‌دهد
۱. وضعیت ذخایر گازی جهان تا ۲۰۲۵
۱-۱. رتبهبندی جهانی
طبق گزارش GlobalFirepower و پایگاه voronoiapp، روسیه با حدود ۳۸.۳ هزار میلیارد مترمکعب (tcm) ذخایر گازی در صدر قرار دارد. ایران نیز با ۳۳.۹ tcm جایگاه دوم را از آن خود کرده است و قطر با نزدیک به ۲۴ tcm در رتبه سوم قرار می‌گیرد
voronoiapp.com
۱-۲. تمرکز ذخایر در خاورمیانه
ترکیب سه‌کشور روسیه، ایران و قطر حدود ۵۱٪ از کل ذخایر جهانی (~3.7 کوادریلیون فوت‌مکعب از 7.3) را به خود اختصاص داده‌اند، که نقشی راهبردی در بازار گاز ایجاد کرده است .
۱-۳. جایگاه سایر کشورها
آمریکا با حدود ۱۲–۱۳ tcm ذخیره، اما با سیستم صادرات گسترده LNG، به بازیگری کلیدی تبدیل شده است. پس از آن، ترکمنستان (~11 tcm)، عربستان (~9.4 tcm)، چین (~6.7 tcm)، و کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی مانند نیجریه، ونزوئلا و الجزایر نیز حضور دارند .
۲. جایگاه ایران؛ از ذخیره تا تبدیل به قدرت بازاری
۲-۱. ذخایر عظیم همراه با پتانسیل غنی
ایران دارای حدود ۳۳–۳۴ tcm ذخایر اثبات‌شده است. طی دهه‌ها، میادینی مانند «South Pars» با حجم مشترک بزرگ‌ترین میدان گازی دنیا (با قطر) نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند. واداشتن این ذخایر به تولید سود واقعی، مسئله‌ای کلیدی است .
۲-۲. محدودیت صادرات LNG
ایران باوجود ذخایر هنگفت، هیچ زیرساخت صادرات LNG واقعی ندارد. ایجاد پالایشگاه‌های مایع‌سازی، کشتی‌های حمل LNG و ترمینال‌های صدور نیازمند فناوری و سرمایه‌گذاری خارج از توان داخلی است. تحریم‌ها نیز مانع صادرات رسمی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی شده‌اند .
۲-۳. رشد مصرف داخلی و کمبود تأمین پایدار
ایران در زمره چهار کشور بزرگ مصرف‌کننده گاز قرار دارد. مصرف از ۱۵۳ tcm در سال ۲۰۱۳ به بیش از ۲۴۵ میلیارد مترمکعب (bcm) در ۲۰۲۳ رسیده
worldpopulationreview.com
. با تولید نزدیک به ۲۶۰ bcm و صادرات حدود ۱۸ bcm، فاصله میان تولید و مصرف، فرصت صادراتی را محدود می‌کند .
۲-۴. هدررفت، فلرینگ و عدم کارایی
بخش مهمی از گاز تولیدی ایران به‌واسطه کاستی در شبکه انتقال، فلرینگ یا تزریق در چاه‌های نفت مصرف می‌شود. ایران اکنون در جایگاه دوم فلرینگ جهانی قرار دارد و سالانه حدود ۱۸ bcm گاز را می‌سوزاند .
۲-۵. عقب‌ماندگی زیرساختی و تکنولوژیکی
بدون سرمایه‌گذاری خارجی، مدیریت فشار میادین، توسعه فازهای جدید و جذب فناوری روز، تولید ایران در سطح موجود باقی خواهد ماند. پروژه‌هایی مانند SP11 محدودند و اگر ادامه نیابد، تولید تا ۲۰۲۸ با کاهش مواجه خواهد شد
eia.gov
.
۳. روندها و چالش‌های جهانی بازار گاز
۳-۱. رشد تقاضای جهانی
سازمان بین‌المللی انرژی (IEA) اعلام کرده رشد تقاضای گاز در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۷٪ بوده که بیش از ۱۱۵ bcm اضافه شده—بیشترین رشد دهه‌ها . این افزایش بیشتر ناشی از بازارهای نوظهور در آسیا (چین، هند) است.
۳-۲. افزایش نقش گاز در تولید برق و صنعت
حدود ۷۵٪ از رشد تقاضای گاز متعلق به بخش برق و صنعت بوده است. با تبدیل نفت‌محور به گازمحور در نیروگاه‌ها، گاز سهم بیشتری در سبد انرژی کشورها کسب کرده .
۳-۳. صادرات LNG؛ بازیگر جدید بازار
چین، ژاپن، هند و دیگر کشورها مصرف LNG را افزایش داده‌اند. قطر با برنامه‌های توسعه میدان نورت فیلد، تا ۲۰۳۰ ظرفیت صادرات LNG را در سطح جهانی پیش خواهد برد .
۳-۴. تنش و ژئوپلیتیک منطقه‌ای
تنش در خلیج فارس، خطر بسته شدن تنگه هرمز و جنگ اوکراین، نوسانات قیمت گاز را تشدید کرده‌اند .
۴. ایران در بزنگاه انتخاب؛ راهبردهای پیشنهادی
۴-۱. تکمیل زیرساخت‌های انتقال و صادرات
تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی-دولتی برای ساخت خط لوله صادرات، پالایشگاه LNG و ترمینال‌های دریایی
تقویت مدیریت فشار میادین با کمپرسورهای جدید و قراردادهای EPC خارجی
جلوگیری از فلرینگ و نشت گاز از طریق تجهیز تسهیلات
۴-۲. بازگشایی سیاسی و جذب سرمایه‌گذاری
کاهش تدریجی تحریم‌های انرژی به‌ویژه در حوزه LNG
ارائه بسته‌های تشویقی جذاب برای جذب شرکت‌های اروپایی و آسیایی
پیش‌نویس کنسرسیوم‌ها با محوریت NIOC و شرکت‌های بین‌المللی
۴-۳. دیپلماسی انرژی منطقه‌ای
پیگیری توافق‌های خط لوله با همسایگان (پاکستان، ترکیه، عراق)
تعامل راهبردی با روسیه برای استفاده از خطوط ترانزیتی و تکنولوژی مشترک
eia.gov
۴-۴. تکمیل چرخه داخلی گازی
تخصیص بخشی از گاز تولیدی به صادرات در داخل
بهینه‌سازی مصرف خانگی و صنعتی
توسعه جایگزین‌های پاک و برنامه‌های کاهش مصرف
۴-۵. ورود به بازار جهانی LNG
راه‌اندازی پروژه موفق LNG با پشتیبانی دولتی و فناوری خارجی
قراردادهای بلندمدت با مشتریان آسیایی
حضور موثر در رقابت با قطر و آمریکا
۵. جمع‌بندی؛ از توان به عمل عملی
ایران با دارا بودن دومین ذخیره گاز جهان (۳۳ tcm)، پتانسیل عظیمی دارد. اما این ذخیره بدون سرمایه‌گذاری برای زیرساخت صادرات، جذب فناوری، و بازگشایی سیاسی، تنها عددی در پس‌زمینه ژئوپلیتیک باقی خواهد ماند.
برای تبدیل‌شدن به قدرت گازی واقعی، باید از «ذخیره زیرزمینی» به «قدرت بازاری» صعود کنیم. اکنون اگر ایران مسیرهای پیشنهادی بالا را جدی دنبال کند، می‌تواند تا ۲۰۳۰ نقش تعیین‌کننده‌ای در صادرات LNG، خط لوله‌های منطقه‌ای و توازن اقتصادی کسب کند.
پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران و نخبگان اقتصادی کشور، این راهبردها را در دستور کار قرار دهند، چرا که:
بازار جهانی گاز در حال رشد بی‌سابقه است
رقبای منطقه‌ای مثل قطر و آمریکا در مسیر تثبیت جایگاه صادرات LNG هستند
ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری هوشمند، تبدیل به بازیگری اقتصادی و ژئوپلیتیکی شود
