با افزایش تنش‌های سیاسی و امنیتی میان ایران و اسرائیل، بسیاری از تحلیلگران و حتی مردم عادی این سوال را مطرح می‌کنند: آیا ایران ممکن است تنگه هرمز را ببندد؟ و اگر چنین شود، این اقدام چه تبعاتی برای اقتصاد جهانی، بازار انرژی و حتی قیمت دلار در ایران خواهد داشت؟
در این مقاله، نقش تنگه هرمز را به عنوان یک گلوگاه ژئوپلیتیکی بررسی می‌کنیم و به این می‌پردازیم که بسته شدن این تنگه چگونه می‌تواند نبض نفت جهان و البته قیمت دلار در ایران را دگرگون کند.
اهمیت استراتژیک تنگه هرمز
- مسیر حیاتی انتقال نفت: روزانه حدود ۱۸–۲۰ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی از این مسیر عبور می‌کند .
- نقطه تلاقی ایران، امارات و عمان: کنترل نسبی ایران بر بخش بزرگی از این تنگه، آن را به یک اهرم سیاسی قوی تبدیل می‌کند .
- تجربه تاریخی: در سال‌های ۲۰۱۱–۲۰۱۲ و در بحران‌های مختلف، ایران به بسته شدن تنگه تهدید کرده اما به دلیل واکنش نظامی بین‌المللی، هرگز موفق به ایجاد بحران کامل نشده است .
سناریوهای افزایش قیمت نفت به دلیل بسته شدن تنگه هرمز
الف) سناریوی میانه: اختلال در صادرات نفت ایران
- اگر ایران نتواند صادرات نفتش را ادامه دهد، پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت به حدود ۸۰ دلار برسد.
- در چنین حالت، اوپک می‌تواند از ظرفیت ذخیره (spare capacity) استفاده کند (حدود ۵ میلیون بشکه در روز حافظه ذخیره دارد)
ب) سناریوی وخیم‌تر: بسته شدن تنگه هرمز
- نفتی که از خلیج فارس صادر می‌شود، حدود یک‌سوم صادرات دریایی را تشکیل می‌دهد
- در این وضعیت قطع جریان نفت، قیمت‌ها می‌توانند تا ۱۲۰ دلار و حتی ۱۳۰ دلار افزایش یابد .
- حتی برخی تحلیلگران (JP Morgan، ING) احتمال حرکت قیمت‌ها به محدوده ۱۲۰–۱۳۰ دلار را بیش از محتمل می‌دانند.
دلایل پتانسیل رشد شدید قیمت‌ها
۱. کاهش محسوس عرضه جهانی
قطع ۵–۷ میلیون بشکه بر روز، تعادل عرضه و تقاضا را بر هم می‌زند
۲. افزایش قابل توجه حق بیمه حمل‌ونقل
در شرایط جنگی، حق بیمه تأمین بیمه برای کشتی‌ها افزایش می‌یابد و هزینه حمل را بالا می‌برد؛ همین عامل به افزایش قیمت نفت دامن می‌زند .
۳. افزایش ریسک ژئوپلیتیک
تنش‌ها موجب افزایش بهای نفت حتی بدون قطع عرضه نیز می‌شوند. برای مثال، پس از حمله‌های اخیر، نفت خام برنت بیش از ۷٪ جهش کرده و به حدود ۷۵ دلار رسید .
۴. محدودیت در بهره‌برداری از ظرفیت ذخیره اوپک
توان تولید اضافی اوپک حدود ۵ میلیون بشکه در روز است، اما این میزان نمی‌تواند تداوم عرضه را به‌طور کامل جایگزین کند .
- جهش تورم جهانی: افزایش بی‌سابقه قیمت نفت به تورم بالا، کاهش رشد اقتصادی و فشار بر بانک‌های مرکزی منجر می‌شود .
- اختلال در بازارهای انرژی: بهای LNG نیز متاثر از ریسک‌های حمل‌ونقل دریایی صعود می‌کند .
- مداخله بالقوه دولت‌ها: گسترش سیاست‌های حمایتی و استفاده از ذخایر راهبردی، همانند حرکت قبلی آمریکا یا اوپک.
- تشدید تنش‌های سیاسی: با ادامه بحران، احتمال واکنش‌های سیاسی و نظامی شدید بالا می‌رود که می‌تواند ریسک عملیات دریایی را تقویت کند.
پیامدهای اقتصادی و سیاسی بسته شدن تنگه هرمز در ایران و دنیا
نقش اوپک و استراتژی ذخیره‌سازی
- اوپک با ظرفیت اضافی حدود ۵ میلیون بشکه در روز و ذخایر بین‌المللی (IEA) قادر به مدیریت محدود است، اما نه برای بحران طولانی .
- در صورت بسته‌شدن تنگه، به احتمال زیاد اوپک اقدام به افزایش تولید خواهد کرد، اما این موضوع هم زمان‌بر، پرهزینه و به‌دشواری ممکن است.
چشم‌انداز بازار نفت در کوتاه‌مدت
- در صورت ادامه تنش‌ها بدون قطع‌کردن مسیر هرمز: نفت با قیمت‌های بالای ۷۰–۸۰ دلار معامله می‌شود.
- با نزدیک‌شدن سناریوی بسته‌شدن: نفت برنت ممکن است قیمت‌هایی بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ دلار تجربه کند .
- بانک‌های جهانی روندی متضاد: برخی امیدوارند که واکنش قوی آمریکا و واکنش سریع اوپک از شدت بحران بکاهد.
نتیجه‌گیری و توصیه برای فعالان بازار
- نوسانات شدید قیمتی محتمل‌ترین سناریوست.
- سرمایه‌گذاران باید موقعیت‌های خود را در نفت و مشتقات انرژی مدیریت کنند؛ اوراق بیمه (hedging) یا ورود به بخش انرژی توصیه می‌شود.
- سیاستگذاران اقتصادی باید آماده اعمال سیاست‌های ضدتورمی و ذخیره‌سازی اضطراری باشند.
- دولت‌ها و ناظران بین‌المللی باید تلاش کنند مسیر دیپلماتیک و نظامی کمک‌کننده برای باز نگه‌داشتن مسیر حمل‌ونقل انرژی ایجاد کنند.
کلام آخر
خواهان بسته‌شدن تنگه هرمز یا کاهش صادرات نفت ایران باشیم یا نه، بازار انرژی از افزایش شدید قیمت نفت در این شرایط تأثیر می‌پذیرد. سناریوی میانه (۸۰ هزار تومان) و بدترین حالت (بیش از ۱۲۰ هزار تومان) هر کدام پیامدهای اقتصادی-سیاسی خاص خود را دارند؛ بنابراین لازم است همه ذی‌نفعان از فعالان بازار تا سیاستگذاران، با دقت و پیش‌بینی رفتار کنند.
