15 ژوئیه، روز بازگشت تحریم‌های جهانی
در روزهایی که بازار سرمایه ایران با ریزش‌های بی‌سابقه، فرار پول‌های حقیقی و نبود اعتماد مواجه است، یک خبر خارجی بار دیگر معادلات اقتصادی کشور را در سطح کلان به لرزه درآورد:
سه کشور اروپایی عضو تروئیکا — بریتانیا، آلمان و فرانسه — آماده هستند تا در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵، نامه رسمی فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کنند.
در خبری دیگر ، ترونیکای غرب ، پایان ماه آگوست را برای فعال سازی مکانیزم ماشه اعلام کردند
اسنپ‌بک چیست؟ چرا این‌قدر مهم است؟ چه پیامدهایی برای اقتصاد ایران دارد؟ در این مقاله، ضمن تبیین دقیق مفهوم مکانیسم اسنپ‌بک، به پیامدهای سیاسی، اقتصادی، حقوقی و روانی آن بر ایران می‌پردازیم.
اسنپ‌بک چیست؟ مکانیزم ماشه از کجا آمده است؟
مکانیزم اسنپ‌بک (Snapback Mechanism) یا اصطلاحاً «مکانیزم ماشه» یکی از بندهای کلیدی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که در سال ۲۰۱۵، همزمان با تصویب برجام، در متن حقوقی این توافق گنجانده شد.
بر اساس این بند:
- اگر یکی از طرفین برجام تشخیص دهد که ایران به تعهداتش پایبند نیست، می‌تواند مکانیسم بازگشت تحریم‌ها را فعال کند.
- پس از ارسال نامه رسمی به شورای امنیت، تمام تحریم‌های سازمان ملل که پیش از برجام لغو شده بودند، به‌صورت خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری مجدداً برقرار خواهند شد.
- اعضای دیگر شورا، حتی با وتو نیز نمی‌توانند این بازگشت تحریم‌ها را متوقف کنند.
این سازوکار در عمل، یک سلاح حقوقی یک‌طرفه در دست امضاکنندگان توافق است.
چرا اروپا به سمت اسنپ‌بک رفت؟
در سال‌های اخیر، با کاهش پایبندی ایران به برخی تعهدات هسته‌ای در چارچوب برجام، روند همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دچار افت شد. گزارش‌های منفی آژانس درباره دسترسی‌های محدود، افزایش سطح غنی‌سازی و عدم شفافیت در برخی سایت‌ها، اروپا را نسبت به تداوم وضعیت موجود نگران کرد.
از سوی دیگر، تحولات منطقه‌ای و حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین ، فضای دیپلماتیک را به شدت مسموم کرده است. در چنین شرایطی، اروپا به این جمع‌بندی رسیده که مسیر گفت‌وگوی سازنده با ایران دیگر ثمربخش نیست و برای اعمال فشار دوباره، تنها ابزار باقی‌مانده همان ماشه برجامی است.
پیامدهای اسنپ‌بک برای اقتصاد ایران
اگر اسنپ‌بک فعال شود، تحریم‌های چندجانبه سازمان ملل در ابعاد زیر مجدداً برقرار خواهد شد:
۱. تحریم صادرات نفت و فرآورده‌های پتروشیمی
- فروش نفت ایران به‌طور رسمی ممنوع می‌شود.
- بیمه کشتی‌های ایرانی از سوی شرکت‌های بین‌المللی قطع خواهد شد.
- مشتریان سنتی ایران (مانند چین یا هند) تحت فشارهای حقوقی و مالی قرار می‌گیرند.
۲. محدودیت کامل بانکی و ارزی
- دسترسی ایران به سوئیفت به‌طور کامل مسدود خواهد شد.
- تراکنش‌های بین‌المللی حتی با کشورهایی مانند روسیه و چین، پیچیده‌تر می‌شود.
- واردات کالاهای اساسی با چالش جدی مواجه خواهد شد.
۳. انزوای حقوقی
- شرکت‌های بین‌المللی از همکاری با ایران منصرف می‌شوند.
- قراردادهای سرمایه‌گذاری (مخصوصاً در صنعت انرژی، حمل‌ونقل، فناوری) لغو یا معلق می‌شوند.
اثر فوری بر بازارها؛ بورس، ارز و تورم
بازار سرمایه
- واکنش منفی بازار بورس در قالب افزایش صفوف فروش و فرار سرمایه حقیقی بیشتر خواهد شد.
- شاخص کل بورس که از ابتدای تیرماه سقوط آزاد داشته، با فعال‌سازی اسنپ‌بک می‌تواند حتی به زیر دو و نیم میلیون واحد سقوط کند.
بازار ارز
- انتظارات تورمی جهش می‌کند.
- دلار ممکن است رکوردهای جدیدی را ثبت کند، مگر آن‌که بانک مرکزی به‌سرعت منابع تزریق کند.
تورم و معیشت
- واردات کالاهای اساسی گران‌تر می‌شود.
- فشار بر اقشار کم‌درآمد، قدرت خرید را کاهش می‌دهد و اعتراضات اجتماعی دور از انتظار نخواهد بود.
دولت ایران چه واکنشی نشان داده است؟
تا این لحظه، واکنش رسمی قاطع و شفافی از سوی مقامات ارشد اقتصادی یا سیاسی ایران مشاهده نشده است.
برخی اظهارات متناقض از سوی وزیر اقتصاد یا رئیس سازمان بورس در هفته‌های اخیر، نشان‌دهنده نبود برنامه منسجم برای مواجهه با این شوک بین‌المللی احتمالی است.
در این میان، بازار نیز از پیام‌های حمایتی خسته شده و دیگر به «گفتمان» واکنش مثبت نشان نمی‌دهد؛ آنچه سرمایه‌گذار به آن نیاز دارد، اقدام عملی، شفاف و فوری است.
جمع‌بندی: چرا اسنپ‌بک مهم‌ترین تهدید سال ۱۴۰۴ است؟
- چون تحریم‌های سازمان ملل وزن حقوقی جهانی دارند و حتی شرکای شرقی ایران را هم در تنگنا قرار می‌دهند.
- چون ایران در حال حاضر فاقد ذخایر ارزی قوی، روابط پایدار بین‌المللی و سیستم اقتصاد مقاوم واقعی است.
- و از همه مهم‌تر: جامعه سرمایه‌گذار ایرانی اعتماد خود را به نهادهای تصمیم‌گیر از دست داده است.
کلام آخر
- فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران بهتر است با چشمان باز، تحولات بین‌المللی را دنبال کرده و بر مبنای سناریوهای محتمل، برنامه‌ریزی ریسک‌محور داشته باشند.
- دولت نیز باید از لاک انفعال خارج شده و با شفاف‌سازی سیاست خارجی، احیای روابط سازنده، و هماهنگی اقتصادی داخلی، فضای پیش رو را مدیریت کند.
- هرچند که مکانیزم ماشه و فرایند اجرای آن احتمالا یک ماه به طول می انجامد ولیکن در صورت تایید از همان روز اول تبعات سنگین خود را در اقتصاد ایران نمایان خواهد کرد.
در تحلیل‌ها و هشدارهای پیشین اکو۳۶۰، بارها اشاره شد که:
اعتماد، بزرگ‌ترین سرمایه بازار است؛ اگر آن را نسوزانید، باقی همه چیز قابل ترمیم است.
پادکست جامع «مکانیزم ماشه؛ شمارش معکوس برای تحریم‌ها» را در زیر بشنوید:
