بازارهای جهانی روز جمعه دهم اکتبر ۲۰۲۵ شاهد یکی از شدیدترین ریزش‌های خود از آوریل امسال بودند. شاخص S&P 500 با افت ۲.۷۱ درصدی، نزدک با سقوط ۳.۵۶ درصدی و بازار کریپتوکارنسی‌ها با افت دو رقمی، همگی نشان دادند که جنگ تجاری میان دو ابرقدرت جهان – آمریکا و چین – می‌تواند چه خسارات سنگینی به اقتصاد جهانی وارد کند. این ریزش‌ها در حالی رخ دادند که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تعرفه‌های جدید ۱۰۰ درصدی بر کالاهای چینی را اعلام کرد و پکن نیز با محدودسازی صادرات عناصر خاکی کمیاب پاسخ داد.
این تنش‌ها در حالی اوج گرفته‌اند که بسیاری از تحلیلگران امیدوار بودند دیدار قریب‌الوقوع رهبران دو کشور در کره جنوبی بتواند فصل جدیدی از همکاری اقتصادی را رقم بزند. اما اکنون به نظر می‌رسد جهان در آستانه دور جدیدی از جنگ تجاری قرار دارد که می‌تواند زنجیره‌های تامین جهانی را مختل کند و رکود اقتصادی را تشدید نماید. در این مقاله به بررسی دقیق دلایل این سقوط، تاثیرات آن بر بازارهای مختلف و چشم‌انداز آینده خواهیم پرداخت.
ریشه‌های جنگ تجاری جدید؛ از روز رهایی تا بحران عناصر خاکی
جنگ تجاری فعلی میان آمریکا و چین ریشه در سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ دارد که در دوم آوریل ۲۰۲۵ با عنوان “روز رهایی” (Liberation Day) آغاز شد. در آن روز، ترامپ تعرفه‌هایی تا ۱۴۵ درصد بر کالاهای چینی وضع کرد که پکن نیز با تعرفه‌های متقابل ۱۲۵ درصدی پاسخ داد. این اقدامات باعث شد بازارهای جهانی دچار آشفتگی شدید شوند و حجم تجارت میان دو کشور تقریباً به صفر برسد.
اما در ماه مه، پس از مذاکرات فشرده، دو طرف توافق کردند تعرفه‌ها را کاهش دهند. آمریکا تعرفه‌های خود را به ۳۰ درصد و چین نیز تعرفه‌های خود را به ۱۰ درصد کاهش داد. این کاهش تنش‌ها باعث شد بازارها دوباره رونق بگیرند و سرمایه‌گذاران به امید یک توافق جامع تجاری، به خرید سهام و دارایی‌های پرریسک بازگردند. اما این آرامش موقتی بیش نبود.
بحران فعلی زمانی شروع شد که چین در پنجم اکتبر اعلام کرد قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای صادرات عناصر خاکی کمیاب وضع خواهد کرد. بر اساس این قوانین، هر شرکتی که محصولاتی حاوی عناصر خاکی چینی تولید می‌کند، باید برای صادرات آن‌ها از پکن مجوز بگیرد، حتی اگر این عناصر تنها ۰.۱ درصد ارزش محصول را تشکیل دهند. این اقدام در حالی صورت گرفت که چین حدود ۹۰ درصد عناصر خاکی پردازش‌شده جهان را تولید می‌کند و این مواد در تولید خودروهای برقی، پنل‌های خورشیدی، سیستم‌های رادار نظامی و گوشی‌های هوشمند ضروری هستند.
واکنش تند ترامپ؛ تعرفه ۱۰۰ درصدی و کنترل صادرات نرم‌افزار
دونالد ترامپ به سرعت به اقدامات چین واکنش نشان داد و در پستی در شبکه اجتماعی Truth Social اعلام کرد که از اول نوامبر ۲۰۲۵ (یا حتی زودتر)، تعرفه ۱۰۰ درصدی اضافی بر کالاهای چینی وضع خواهد کرد. این تعرفه علاوه بر ۳۰ درصد تعرفه فعلی است، که در مجموع تعرفه‌های آمریکا بر کالاهای چینی را به ۱۳۰ درصد خواهد رساند. ترامپ همچنین اعلام کرد که کنترل‌های صادراتی بر “هر نرم‌افزار حیاتی” وضع خواهد شد.
در بیانیه خود، ترامپ چین را متهم کرد که می‌خواهد جهان را “گروگان” بگیرد و گفت که “اتفاقات بسیار عجیبی در چین در حال وقوع است”. او افزود که چین “بسیار خصمانه” شده و اجازه نمی‌دهد که این کشور جهان را تحت کنترل خود درآورد. ترامپ همچنین اعلام کرد که دیگر دلیلی برای دیدار با رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، در نشست APEC که قرار بود دو هفته بعد در کره جنوبی برگزار شود، نمی‌بیند.
این اعلامیه‌های ترامپ بازارها را شوکه کرد. تحلیلگران معتقدند که این اقدامات می‌تواند به اختلال گسترده در زنجیره‌های تامین جهانی منجر شود، به‌ویژه در صنایع فناوری، خودروهای برقی و دفاعی. برخی کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر این جنگ تجاری ادامه یابد، می‌تواند اقتصاد آمریکا را به رکود بکشاند، زیرا توسعه هوش مصنوعی که موتور اصلی رشد اقتصادی آمریکا است، به شدت به عناصر خاکی وابسته است.
سقوط آزاد بازار کریپتو؛ بیت‌کوین زیر ۱۱۰ هزار دلار
بازار کریپتوکارنسی‌ها یکی از اولین قربانیان تنش‌های تجاری جدید بود. قیمت بیت‌کوین که در روزهای اخیر در محدوده ۱۲۰ هزار دلار معامله می‌شد، پس از اعلام تعرفه‌های جدید ترامپ بیش از ۱۰ درصد سقوط کرد و به زیر ۱۱۰ هزار دلار رسید. هرچند بعداً بخشی از این افت را جبران کرد و به حدود ۱۱۳ هزار دلار بازگشت، اما خسارت وارده به اعتماد سرمایه‌گذاران قابل توجه بود.
اتریوم نیز با افت ۱۱.۲ درصدی به ۳,۸۷۸ دلار رسید و دیگر ارزهای دیجیتال نیز سقوط‌های سنگینی را تجربه کردند. BNB با ۱۴.۲۹ درصد، سولانا با ۱۴.۹ درصد و XRP با ۱۷.۹۹ درصد افت مواجه شدند. این ریزش‌ها نشان می‌دهد که بازار کریپتو همچنان به شدت تحت تاثیر اخبار کلان اقتصادی و ژئوپلیتیک قرار دارد و نمی‌تواند به‌عنوان پناهگاه امن در برابر بحران‌های جهانی عمل کند.
دلیل اصلی این سقوط، نگرانی سرمایه‌گذاران از تشدید جنگ تجاری و احتمال رکود اقتصادی جهانی است. وقتی تنش‌های تجاری افزایش می‌یابد، سرمایه‌گذاران معمولاً از دارایی‌های پرریسک مانند کریپتوکارنسی‌ها خارج می‌شوند و به سمت دارایی‌های امن‌تر مانند طلا و اوراق قرضه دولتی حرکت می‌کنند. علاوه بر این، افزایش تعرفه‌ها می‌تواند به افزایش تورم منجر شود که باعث می‌شود بانک‌های مرکزی نرخ بهره را بالا نگه دارند و این امر برای دارایی‌های دیجیتال که از نقدینگی بالا بهره‌مند می‌شوند، مضر است.
ریزش وال‌استریت؛ بدترین روز از آوریل تاکنون
بازار سهام آمریکا نیز روز سیاهی را تجربه کرد. شاخص S&P 500 با افت ۲.۷۱ درصدی به ۶,۵۵۲.۵۱ واحد رسید که بدترین عملکرد روزانه این شاخص از دهم آوریل به شمار می‌رود. نزدک که شاخص سهام فناوری است، با سقوط ۳.۵۶ درصدی به ۲۲,۲۰۴.۴۳ واحد رسید و داوجونز نیز ۱.۹۰ درصد افت کرد و به ۴۵,۴۷۹.۶۰ واحد رسید.
شاخص نیمه‌هادی‌های فیلادلفیا (SOX) که نشان‌دهنده عملکرد شرکت‌های تولیدکننده تراشه است، با افت ۶.۳ درصدی یکی از بیشترین خسارات را متحمل شد. این امر نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران به شدت نگران تاثیر محدودیت‌های صادراتی چین بر صنعت فناوری آمریکا هستند. شرکت‌های بزرگ فناوری مانند انویدیا، تسلا، آمازون و AMD نیز در معاملات پس از ساعات کاری بازار، بیش از ۲ درصد افت کردند.
نقش عناصر خاکی کمیاب؛ سلاح استراتژیک چین
عناصر خاکی کمیاب (Rare Earth Elements) گروهی از ۱۷ عنصر شیمیایی هستند که در تولید فناوری‌های پیشرفته نقش حیاتی دارند. این عناصر در تولید آهنرباهای قوی مورد استفاده در موتورهای خودروهای برقی، توربین‌های بادی، سیستم‌های رادار و سونار نظامی، گوشی‌های هوشمند، و تجهیزات پزشکی کاربرد دارند. نئودیمیوم، دیسپروزیوم، پراسئودیمیوم و تربیوم از مهم‌ترین این عناصر هستند.
چین بیش از ۹۰ درصد عناصر خاکی پردازش‌شده جهان را تولید می‌کند و این انحصار به آن قدرت استراتژیک بی‌نظیری داده است. در گذشته نیز چین از این سلاح استفاده کرده است؛ برای مثال، زمانی که ترامپ در اوایل سال ۲۰۲۵ تعرفه‌ها را افزایش داد، چین محدودیت‌های صادراتی وضع کرد که باعث شد شرکت‌های آمریکایی مانند فورد مجبور شوند تولید خود را موقتاً متوقف کنند.
قوانین جدید چین که از دسامبر ۲۰۲۵ اجرایی خواهد شد، به پکن اجازه می‌دهد تا کنترل فراسرزمینی بر زنجیره تامین عناصر خاکی داشته باشد. به عبارت دیگر، حتی اگر یک شرکت آمریکایی یا اروپایی محصولی را با استفاده از عناصر خاکی چینی تولید کند، برای صادرات آن به کشورهای دیگر باید از پکن مجوز بگیرد. این امر می‌تواند بخش‌های عظیمی از اقتصادهای بزرگ را تحت کنترل چین قرار دهد و به یک ابزار فشار قدرتمند تبدیل شود.
بازار فارکس و طلا؛ در انتظار گپ دوشنبه
بازار فارکس روز جمعه با پایان یافتن معاملات هفتگی، در شرایطی بسته شد که عدم اطمینان درباره آینده روابط تجاری آمریکا و چین در اوج خود بود. طلا که در تایم‌فریم‌های بالا روند صعودی خود را حفظ کرده و در مرز ۴,۰۰۰ دلار معامله می‌شود، می‌تواند در روز دوشنبه با گپ قیمتی باز شود. این گپ می‌تواند هم صعودی و هم نزولی باشد، بسته به اینکه آخر هفته چه اخبار جدیدی منتشر شود.
معمولاً در شرایطی که تنش‌های ژئوپلیتیک افزایش می‌یابد، سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های امن مانند طلا حرکت می‌کنند. با توجه به تهدیدات ترامپ مبنی بر وضع تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی و واکنش‌های احتمالی چین، انتظار می‌رود تقاضا برای طلا افزایش یابد و قیمت آن به سطوح جدیدی برسد. اما در عین حال، اگر در آخر هفته نشانه‌هایی از کاهش تنش‌ها ظاهر شود، ممکن است طلا تحت فشار فروش قرار گیرد.
تاثیر تعطیلی دولت آمریکا؛ خلاء اطلاعاتی و عدم قطعیت
یکی از عوامل پیچیده‌کننده وضعیت فعلی، تعطیلی دولت فدرال آمریکا است که اکنون وارد دهمین روز خود شده است. این تعطیلی در نتیجه بن‌بست سیاسی در کنگره بر سر تصویب بودجه رخ داده و تاکنون نشانه‌ای از پیشرفت در مذاکرات یا مصالحه جدی دیده نشده است. این وضعیت باعث شده که انتشار داده‌های اقتصادی رسمی دولتی به تعویق بیفتد و سرمایه‌گذاران با یک خلاء اطلاعاتی مواجه شوند.
در غیاب داده‌های رسمی، سرمایه‌گذاران مجبورند به داده‌های منتشرشده توسط منابع خصوصی و مستقل اتکا کنند. برای مثال، دانشگاه میشیگان اخیراً گزارش احساسات مصرف‌کننده برای اکتبر را منتشر کرد که نشان می‌دهد این شاخص در نزدیکی پایین‌ترین سطوح تاریخی خود قرار دارد. مصرف‌کنندگان نگران قیمت‌های بالا و ضعف چشم‌انداز شغلی هستند، که می‌تواند نشانه‌ای از کاهش تقاضای داخلی و احتمال رکود باشد.
این خلاء اطلاعاتی باعث می‌شود که بازارها بیشتر به اخبار و اظهارات مقامات واکنش نشان دهند تا به داده‌های اقتصادی واقعی. این وضعیت نوسانات را افزایش می‌دهد و پیش‌بینی روند بازارها را دشوارتر می‌کند. تحلیلگران معتقدند که تا زمانی که دولت آمریکا به کار خود ادامه ندهد و داده‌های رسمی منتشر نشوند، عدم قطعیت در بازارها ادامه خواهد داشت و این خود می‌تواند به ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران دامن بزند.
سیاست پولی فدرال رزرو در دوراهی
در شرایط فعلی، بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) با یک معضل پیچیده مواجه است. از یک سو، تشدید جنگ تجاری و افزایش تعرفه‌ها می‌تواند به افزایش تورم منجر شود، زیرا کالاهای وارداتی گران‌تر می‌شوند و این افزایش قیمت به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود. از سوی دیگر، داده‌های اشتغال نشان می‌دهد که بازار کار در حال ضعیف شدن است و احتمال رکود افزایش یافته است.
کریستوفر والر، یکی از فرمانداران فدرال رزرو، اخیراً گفته است که اگرچه داده‌های اشتغال بخش خصوصی همچنان ضعف بازار کار را نشان می‌دهند، اما بانک مرکزی باید در کاهش نرخ بهره با احتیاط عمل کند. او تاکید کرد که فدرال رزرو باید اقتصاد را به‌دقت ارزیابی کند تا مطمئن شود که سیاست پولی بیش از حد انبساطی نمی‌شود.
آلبرتو موسالم، رئیس فدرال رزرو سنت‌لوئیس، نیز همین نظر را تکرار کرد و گفت که کاهش نرخ بهره می‌تواند به‌عنوان بیمه‌ای در برابر ضعف بازار کار مورد نیاز باشد، اما “ما باید با احتیاط پیش برویم” تا سیاست پولی بیش از حد انبساطی نشود. این اظهارات نشان می‌دهد که فدرال رزرو در حال حاضر تمایلی به کاهش سریع نرخ بهره ندارد و ترجیح می‌دهد منتظر بماند تا تصویر روشن‌تری از وضعیت اقتصاد به دست آورد. معامله‌گران نیز شرط‌بندی‌های خود بر کاهش نرخ بهره در سال جاری را کاهش داده‌اند، زیرا چشم‌انداز تعرفه‌های جدید نگرانی‌های تورمی را افزایش داده است.
شاخص ترس و طمع؛ VIX در بالاترین سطح از ژوئن
شاخص نوسان (VIX) که به “شاخص ترس” معروف است، روز جمعه به بالاترین سطح بسته‌شدن خود از ۱۹ ژوئن رسید. این شاخص که نوسانات پیش‌بینی‌شده بازار سهام را اندازه‌گیری می‌کند، نشان‌دهنده افزایش چشمگیر اضطراب سرمایه‌گذاران است. وقتی VIX بالا می‌رود، به این معنی است که سرمایه‌گذاران انتظار دارند نوسانات شدیدی در بازار رخ دهد و این معمولاً با فروش سهام و خروج از دارایی‌های پرریسک همراه است.
افزایش VIX در شرایط فعلی نشان می‌دهد که بازار به شدت نگران آینده است. تهدیدات ترامپ به وضع تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی، محدودیت‌های صادراتی چین، عدم قطعیت درباره دیدار رهبران دو کشور، و تعطیلی دولت آمریکا، همگی به افزایش این اضطراب دامن زده‌اند. تاریخ نشان می‌دهد که وقتی VIX به این سطوح می‌رسد، بازار معمولاً در آستانه تحولات بزرگی قرار دارد.
جمع‌بندی: در آستانه طوفان یا فرصتی برای سرمایه‌گذاری هوشمند؟
ریزش اخیر بازارهای جهانی که شاخص S&P 500 را ۲.۷۱ درصد، نزدک را ۳.۵۶ درصد و بیت‌کوین را بیش از ۱۰ درصد پایین کشاند، یادآوری تلخی است از اینکه در اقتصاد جهانی امروز، هیچ بازاری از تنش‌های ژئوپلیتیک مصون نیست. تصمیم ترامپ برای اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی بر کالاهای چینی و واکنش پکن با محدودسازی صادرات عناصر خاکی کمیاب، نشان می‌دهد که جنگ تجاری میان دو ابرقدرت اقتصادی وارد فاز جدید و خطرناک‌تری شده است. این وضعیت نه تنها زنجیره‌های تأمین جهانی را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند به رکود اقتصادی گسترده‌ای منجر شود.
با این حال، سرمایه‌گذاران باتجربه می‌دانند که هر بحران، فرصتی نیز به همراه دارد. بازارها در طول تاریخ همواره پس از ریزش‌های شدید بهبود یافته‌اند و کسانی که توانسته‌اند در زمان ترس خرید کنند، سودهای چشمگیری به دست آورده‌اند. بازار طلا که در مرز ۴۰۰۰ دلار قرار دارد و احتمال دارد دوشنبه با گپ صعودی باز شود، می‌تواند یک پناهگاه امن باشد. همچنین، برخی سهام فناوری که به شدت ریخته‌اند، ممکن است فرصت‌های خرید جذابی را برای سرمایه‌گذاران بلندمدت فراهم کنند. در بازار کریپتو نیز، افرادی که به آینده بلاک‌چین اعتقاد دارند، ممکن است این ریزش را فرصتی برای ورود یا افزایش موقعیت خود ببینند.
نکته کلیدی این است که سرمایه‌گذاری در چنین شرایطی نیازمند مدیریت ریسک دقیق، تنوع‌بخشی به سبد دارایی و چشم‌انداز بلندمدت است. کسانی که با اهرم بالا یا بدون استراتژی وارد بازار می‌شوند، احتمالاً ضررهای سنگینی متحمل خواهند شد. اما سرمایه‌گذاران هوشمندی که می‌توانند احساسات را کنار بگذارند و بر اساس تحلیل بنیادی تصمیم بگیرند، ممکن است بتوانند از این آشفتگی به نفع خود استفاده کنند. آینده نامشخص است، اما یک چیز مسلم است: بازارها همواره در حال تغییرند و فرصت‌های جدید در کنار چالش‌های جدید ظاهر می‌شوند. سوال این است که آیا شما آماده‌اید تا از این فرصت‌ها بهره ببرید؟
