انتخابات مجلس سنای ژاپن که در ۲۰ ژوئیه ۲۰۲۵ برگزار شد، نتایجی شگفت‌انگیز و غیرقابل پیش‌بینی به همراه داشت که بنیان‌های سیاست ژاپن را به لرزه درآورد. این انتخابات که برای تعیین ترکیب مجلس سنای ۲۴۸ کرسی‌ای برگزار شد، شاهد صعود چشمگیر احزاب راست‌گرای پوپولیست و شکست سنگین حزب حاکم دموکرات لیبرال (LDP) بود. در این مقاله، به بررسی چشم‌انداز سیاسی ژاپن تحت فشارهای تعرفه‌ای ایالات متحده و دولت ترامپ می‌پردازیم.
انتخابات مجلس سنای ژاپن: زلزله‌ای در سیاست سنتی
نتایج انتخابات نشان داد که حزب دموکرات لیبرال تحت رهبری نخست‌وزیر شیگرو ایشیبا نه تنها اکثریت خود در مجلس سنا را از دست داده، بلکه با کاهش قابل توجه آرا مواجه شده است. این شکست، دومین ضربه بزرگ به این حزب در کمتر از یک سال محسوب می‌شود، پس از آنکه در انتخابات مجلس نمایندگان اکتبر گذشته نیز اکثریت خود را از دست داده بود.
آنچه این انتخابات را متمایز کرد، نه تنها شکست احزاب سنتی، بلکه صعود قدرتمند احزاب جدید و بخصوص گروه‌های راست‌گرای پوپولیست بود. این تحول نشان‌دهنده تغییر عمیق در ترجیحات رای‌دهندگان ژاپنی و نارضایتی آنها از وضعیت موجود اقتصادی و اجتماعی کشور است.
ظهور سانسیتو: از یوتیوب تا پارلمان
یکی از شگفت‌انگیزترین داستان‌های این انتخابات، صعود چشمگیر حزب سانسیتو (Sanseito) است که موفق شد کرسی‌های خود را از یک کرسی به ۱۴ کرسی افزایش دهد. این حزب که تحت رهبری سوهی کامیا، مدیر سابق سوپرمارکت و معلم زبان انگلیسی قرار دارد، داستان منحصر به فردی در سیاست مدرن ژاپن محسوب می‌شود.
حزب سانسیتو در سال ۲۰۲۰، در اوج بحران کووید-۱۹ و از طریق پلتفرم یوتیوب تأسیس شد. کامیا که خود را “جمع‌آوری کننده افراد از اینترنت” می‌نامد، توانست با استفاده از رسانه‌های اجتماعی و بخصوص یوتیوب، پایگاه حمایتی قابل توجهی ایجاد کند. کانال یوتیوب این حزب در حال حاضر بیش از ۴۶۰ هزار مشترک دارد و به یکی از مهم‌ترین ابزارهای تبلیغاتی آنها تبدیل شده است.
در طول دوران پاندمی، سانسیتو با انتشار تئوری‌های توطئه درباره واکسیناسیون و ادعاهایی مبنی بر وجود کابالی از نخبگان جهانی، توجه بخش‌هایی از جامعه را به خود جلب کرد. این استراتژی که شباهت زیادی به تاکتیک‌های احزاب پوپولیست راست‌گرا در سایر کشورها دارد، به تدریج پایگاه حمایتی آنها را گسترش داد و زمینه را برای حضور قدرتمند در انتخابات فراهم کرد.
ژاپنی‌ها اولویت دارند؛ شعاری که قلب‌ها را تسخیر کرد
محوریت کمپین انتخاباتی سانسیتو بر شعار “ژاپنی‌ها اول” (Japanese First) استوار بود که الهام آشکاری از شعار “آمریکا اول” دونالد ترامپ محسوب می‌شود. این شعار در شرایطی که ژاپن با افزایش قابل توجه جمعیت خارجی‌ها و گردشگران مواجه بود، با استقبال گسترده‌ای از سوی بخش‌هایی از جامعه روبرو شد.
آمارها نشان می‌دهند که جمعیت خارجی‌های مقیم ژاپن در یک دهه گذشته از ۲.۲۳ میلیون نفر به ۳.۷۷ میلیون نفر رسیده است. اگرچه این رقم تنها ۳ درصد از کل جمعیت بیش از ۱۲۰ میلیون نفری ژاپن را تشکیل می‌دهد، اما تغییرات قابل توجهی در برخی مناطق و شهرها ایجاد کرده است. همچنین تعداد گردشگران نیز رکوردهای جدیدی را می‌شکند و در سه ماهه نخست سال جاری به بیش از ۲۰ میلیون نفر رسیده است.
سانسیتو با بهره‌گیری از نگرانی‌های مردم درباره “اورتوریسم” و تأثیرات منفی آن بر زندگی روزمره، پیشنهادهایی مانند محدودیت تعداد خارجی‌های مقیم در هر شهر، افزایش محدودیت‌های مهاجرتی و سخت‌تر کردن فرآیند اخذ تابعیت ارائه داد. این پیشنهادات در شرایطی که بسیاری از ژاپنی‌ها نگران تأثیر حضور خارجی‌ها بر بازار کار و دستمزدها هستند، مورد استقبال قرار گرفت.
اقتصاد در بحران: ریشه‌های عمیق نارضایتی
یکی از عوامل کلیدی موفقیت احزاب پوپولیست در این انتخابات، وضعیت نامطلوب اقتصادی ژاپن و احساس ناامنی اقتصادی در میان شهروندان بود. ژاپن که زمانی به عنوان قدرت اقتصادی دوم جهان شناخته می‌شد، در دهه‌های اخیر با رکود رشد اقتصادی و افزایش شکاف طبقاتی مواجه بوده است.
مسائلی مانند رکود دستمزدها، افزایش تورم و هزینه زندگی و کاهش قدرت خرید خانوارها به نگرانی‌های اصلی شهروندان تبدیل شده است. در همین حال، صعود اقتصادی کشورهای همسایه مانند چین و کره جنوبی در صنایع مختلف از الکترونیک تا کشتی‌سازی، احساس عقب‌ماندگی را در میان ژاپنی‌ها تقویت کرده است.
پروفسور ماسافومی اوسوئی از دانشگاه نیگاتا سیریو، این وضعیت را “بحران اعتماد ژاپنی‌ها” توصیف می‌کند. او معتقد است که زمانی که مردم احساس امنیت اقتصادی می‌کنند، نسبت به تغییرات اجتماعی و حضور خارجی‌ها بازتر هستند، اما وقتی بقای آنها تهدید می‌شود، به سمت محافظه‌کاری و حمایت از فرهنگ بومی گرایش پیدا می‌کنند. این وضعیت دقیقاً همان چیزی است که احزاب پوپولیست برای جذب رأی از آن استفاده کردند.
مقایسه با جنبش‌های پوپولیستی جهانی
صعود سانسیتو در ژاپن بخشی از موج گسترده‌تر احزاب پوپولیست راست‌گرا در سراسر جهان محسوب می‌شود. رهبر این حزب، کامیا، به صراحت از جنبش MAGA ترامپ در آمریکا، حزب آلترناتیو برای آلمان (AfD) و حزب Reform UK الهام گرفته است. این شباهت‌ها نه تنها در شعارها و پیام‌های سیاسی، بلکه در استراتژی‌های تبلیغاتی و استفاده از رسانه‌های اجتماعی نیز مشهود است.
جاشوا واکر، رئیس انجمن ژاپن مستقر در آمریکا، معتقد است که موفقیت سانسیتو بیشتر نشان‌دهنده ضعف حزب دموکرات لیبرال و ایشیبا است تا قدرت ذاتی خود این حزب. او اشاره می‌کند که احساسات ضد خارجی و پوپولیستی که این حزب بر آن تکیه کرده، در بسیاری از کشورهای دیگر نیز مشاهده شده است.
آنچه سانسیتو را متمایز می‌کند، تطبیق پیام‌های جهانی پوپولیسم با شرایط خاص ژاپن است. در حالی که بسیاری از کشورها با موج‌های مهاجرتی گسترده مواجه هستند، ژاپن همچنان یکی از محافظه‌کارترین کشورها در زمینه پذیرش مهاجران محسوب می‌شود. با این حال، حتی تغییرات نسبتاً کوچک در ترکیب جمعیتی نیز توانسته نگرانی‌های قابل توجهی ایجاد کند و زمینه را برای بهره‌برداری سیاسی فراهم سازد.
بحران سیاسی ایشیبا: میان استعفا و ماندن
پس از شکست سنگین در انتخابات مجلس سنا، نخست‌وزیر شیگرو ایشیبا با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های سیاسی دوران ریاست‌جمهوری خود مواجه شد. گزارش‌های رسانه‌ای مبنی بر قصد او برای استعفا، فضای سیاسی ژاپن را با ابهام و عدم قطعیت مواجه کرد. این گزارش‌ها حاکی از آن بودند که ایشیبا قصد دارد در اوایل ماه آگوست استعفای خود را اعلام کند تا مسئولیت شکست انتخاباتی را بپذیرد. در واکنش به این خبر، شاخص نیکی ژاپن که یک شاخص بورسی مهم است، رشد خیره کننده‌ای را تجربه کرد.
با این حال، در یک کنفرانس مطبوعاتی در ۲۳ ژوئیه، ایشیبا به شدت این گزارش‌ها را تکذیب کرد و اعلام داشت که “هرگز چنین اظهاراتی نکرده” و اخبار منتشر شده “کاملاً بی‌اساس” هستند. این تکذیب در حالی صورت گرفت که منابع نزدیک به او پیش‌تر تأیید کرده بودند که نخست‌وزیر تصمیم به استعفا گرفته است.
تحلیلگران معتقدند که ایشیبا در موقعیت بسیار دشواری قرار گرفته است. از یک سو، فشارهای داخلی حزب و افکار عمومی برای پذیرش مسئولیت شکست انتخاباتی، و از سوی دیگر، ضرورت حفظ ثبات سیاسی در شرایط حساس مذاکرات تجاری با آمریکا. این دوگانگی موجب شده تا تصمیم‌گیری او با تأخیر مواجه شود و فضای سیاسی کشور در ابهام قرار گیرد.
معاملات تجاری با ترامپ: عامل تعیین‌کننده در تصمیم ایشیبا
یکی از عوامل کلیدی که احتمالاً بر تصمیم ایشیبا برای عدم استعفای فوری تأثیر گذاشته، مذاکرات حساس تجاری با دولت ترامپ در آمریکا بوده است. در ۲۲ ژوئیه، یک روز پس از انتخابات، ایشیبا و ترامپ توافق تجاری مهمی را اعلام کردند که بر اساس آن تعرفه‌های واردات خودروهای ژاپنی کاهش یافته و ژاپن از تعرفه‌های تنبیهی جدید بر سایر کالاها معاف شد.
این توافق که پیش از ضرب‌الاجل ۱ آگوست برای اعمال تعرفه‌های ۲۵ درصدی آمریکا حاصل شد، برای اقتصاد ژاپن اهمیت حیاتی داشت. منابع نزدیک به نخست‌وزیر اشاره کرده‌اند که ایشیبا تصمیم گرفت تا پایان این مذاکرات حساس، استعفای خود را به تعویق بیندازد تا از بی‌ثباتی سیاسی در این مقطع حساس جلوگیری کند.
در کنفرانس مطبوعاتی دوشنبه، ایشیبا تأکید کرد که می‌خواهد در اسرع وقت با ترامپ گفتگو کند تا راه‌حل‌های بیشتری برای مسائل تجاری پیدا کند. این موضع نشان می‌دهد که او همچنان اولویت اصلی خود را حفظ روابط اقتصادی با آمریکا می‌داند و تمایل دارد تا تکمیل این فرآیند، در قدرت باقی بماند.
نتیجه‌گیری: آینده سیاست ژاپن
آینده سیاسی ژاپن پس از این انتخابات با چالش‌های عمده‌ای مواجه است. حزب دموکرات لیبرال که برای بیشتر دوران پس از جنگ جهانی دوم حاکم بر ژاپن بوده، اکنون در هر دو مجلس فاقد اکثریت است. این وضعیت، هر کسی که به عنوان جانشین ایشیبا انتخاب شود، مجبور می‌کند تا با احزاب مخالف ائتلاف تشکیل دهد یا حداقل حمایت آنها را برای تصویب قوانین جلب کند.
صعود احزاب پوپولیست راست‌گرا مانند سانسیتو نیز تحولی مهم در منظر سیاسی ژاپن محسوب می‌شود. اگرچه این احزاب هنوز در موقعیت اقلیت قرار دارند، اما رشد سریع آنها نشان می‌دهد که پیام‌هایشان در میان بخش‌هایی از جامعه طنین‌انداز است. این موضوع احزاب سنتی را مجبور می‌کند تا سیاست‌ها و پیام‌های خود را بازنگری کنند.
در نهایت، آنچه در آینده سیاست ژاپن رخ خواهد داد، نه تنها بر این کشور، بلکه بر کل منطقه آسیا-اقیانوسیه تأثیر خواهد گذاشت. ژاپن به عنوان یکی از مهم‌ترین متحدان آمریکا در منطقه و سومین اقتصاد بزرگ جهان، نقش کلیدی در تعادل قدرت منطقه‌ای و جهانی ایفا می‌کند. بنابراین، تحولات سیاسی داخلی این کشور می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای در عرصه بین‌المللی داشته باشد.
