اجلاس جهانی اقتصاد (World Economic Forum) که بیشتر با نام «اجلاس داووس» شناخته میشود، یکی از مهمترین رویدادهای سالانه در حوزه اقتصاد و سیاست جهانی است. در سال ۲۰۲۵، این اجلاس درحالی برگزار میشود که جهان با چالشهای اقتصادی و سیاسی متعددی دستوپنجه نرم میکند. یکی از مهمترین سؤالاتی که در این اجلاس مطرح میشود، تأثیر سیاستهای دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، بر اقتصاد جهانی است. ترامپ با سیاستهای اقتصادی و تجاری خود، همواره تأثیرات گستردهای بر بازارهای مالی و اقتصادی جهان داشته است. از کاهش مالیاتها گرفته تا جنگهای تجاری با کشورهای مختلف، سیاستهای او همواره مورد بحث و بررسی قرار گرفتهاند. ازاینرو، در این مطلب، به بررسی تأثیر سیاستهای ترامپ بر اقتصاد جهانی و واکنش سران اجلاس جهانی اقتصاد نسبت به این سیاستها خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب:
- نگاهی گذرا به داووس ۲۰۲۵
- ژئوپلیتیک: خوشبینی سازنده
- تغییرات اقلیمی، طبیعت و انرژی: بازگشت به مسیر؟
- رشد اقتصادی و مالی: اعتماد بیشتر
- شغلها، بهداشت و شمول: قدرت زنان؟
- هوش مصنوعی، فناوری، صنعت: رقابت با زمان
- خاورمیانه: صلح یا چالش؟
- اوکراین: صلح در افق؟
- مالی: بیداری خوی حیوانی؟
- چین: نگرانیها و امیدها
- اروپا: چالشها و فرصتها
- سخن پایانی
نگاهی گذرا به داووس ۲۰۲۵
در اجلاس سالانه اقتصاد، پنج روزی که در داووس سپری میشوند، همچون سفری جذاب به نظر میآیند. اخباری که در روز اول مورد بحث قرار میگیرند، تا روز پنجم گویا به تاریخ پیوستهاند. امسال داووس ویژگیهایی منحصربهفرد داشت که باید مورد توجه قرار بگیرند. این اجلاس بهدنبال آتشبس اخیر در خاورمیانه برگزار شد و روز اول آن نیز با مراسم تحلیف ریاستجمهوری آمریکا همزمان بود که این هماهنگیهای سیاسی و ژئوپلیتیکی، جلسات را هم تحریکآمیز و هم سازنده میکرد.
دراینبین، احساس خوشبینی چشمگیری نسبت به ایالات متحده وجود داشت؛ درحالیکه اروپا با نگرانیهایی بیشتر مواجه بود. ازاینرو، رهبران درباره اهمیت نقاط قوت اروپا، بهخصوص ارزشهای آن، گفتوگو داشتند و نسبت به ظرفیتهای آن ابراز اطمینان کردند. برخی از رهبران به علائم تابآوری بازارهای نوظهور اشاره داشتند.
علاوهبر آن، فناوریهای نوظهور، در تمام موضوعات مورد بحث، پررنگ بودند و با موضوع محوری «همکاری برای عصر هوشمند» نیز همخوانی داشتند. در خصوص هوش مصنوعی، بحثها بسیار دقیقتر حول کاربردها، سرمایهگذاری و توسعه آن صورت گرفت. مثالهای ملموسی از پیشرفتهای واقعی در حوزههای تولید، کاهش کربن، اقدامات اقلیمی، بهداشت و… نیز مورد بررسی قرار گرفتند.
علیرغم تفاوتهای دیدگاه در مورد عدالت اجتماعی، بسیاری از شرکتکنندگان بر تعهد خود به برابری جنسیتی تاکید کردند؛ موضوعی که در برنامه فرهنگی نیز بهشدت برجسته بود. همچنین، هنگامی که «گزارش جهانی ریسکها» پیش از داووس منتشر شد، پیام هشداردهنده این بود که درگیریها بزرگترین خطر فوری برای سال ۲۰۲۵ هستند. با آغاز داووس ۲۰۲۵، انتظار میرفت که درگیریها موضوع اصلی باشند، اما تمرکز بهسمت دیپلماسی و تلاشهای چالشبرانگیز برای دستیابی به صلح تغییر پیدا کرد.
ژئوپلیتیک: خوشبینی سازنده
بیش از ۵۰ رئیس دولت و حکومت در اجلاس داووس ۲۰۲۵ حضور داشتند و بسیاری از آنها سخنرانیهایی ویژه را ارائه دادند. رئیسجمهور ولودیمیر زلنسکی (Volodymyr Zelenskyy)، تقریباً سه سال پس از تهاجم روسیه به اوکراین، از اروپا درخواست حمایت برای تقویت دفاع خود کرد و هشدار داد که در مورد امنیت اروپا، این قاره نمیتواند «به حسن نیت چند پایتخت» تکیه کند.
درگیری در خاورمیانه نیز یکی از موضوعات کلیدی بحث در طول هفته بود. رئیسجمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ (Isaac Herzog)، نسبت به آتشبس در غزه ابراز خوشبینی کرد و گفت که این آتشبس «کلید گشودن دروازه» برای آزادی بیشتر گروگانها است.
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید نیز موضوع بسیاری از بحثها در داووس بود؛ بهویژه در مورد سیاستهای او در زمینه تعرفهها، مقرراتزدایی و انرژی. اجلاس سالانه در همان روزی آغاز شد که ترامپ مراسم تحلیف خود را برگزار کرد. در روز چهارم، رئیسجمهورِ تازهتحلیفشده آمریکا بهصورت مجازی با چهار مدیرعامل جهانی گفتوگو داشت و در این مکالمه، ترامپ برنامههای خود را برای دوره دوم غیرمتوالیاش تشریح کرد. او گفت: «در دولت ترامپ، هیچجایی بهتر از ایالات متحده برای ایجاد شغل، ساخت کارخانه یا رشد یک شرکت وجود نخواهد داشت.»
در طول هفته، رهبران نظرات خود را در مورد چگونگی تأثیر بازگشت ترامپ به قدرت بر تجارت، فناوری و چشمانداز ژئوپلیتیکی به اشتراک گذاشتند. نگوزی اوکونجو-ایویلا (Ngozi Okonjo-Iweala)، مدیرکل سازمان تجارت جهانی (WTO)، توصیه کرد که در هنگام اجرای این سیاستها، «خوشبینی محتاطانه» داشته باشیم. او گفت: «بیایید آرام باشیم و ببینیم که چه اتفاقی خواهد افتاد.»
تغییرات اقلیمی، طبیعت و انرژی: بازگشت به مسیر؟
در اوایل ماه جاری، دانشمندان تأیید کردند که ۲۰۲۴ گرمترین سال در تاریخ زمین بوده است. اثرات تغییرات اقلیمی بهوضوح در سراسر جهان مشاهده میشود. تصاویر خبری نیز نشان میدهند که آتشنشانان در لسآنجلس با آتشسوزیای درحال مبارزه هستند که بزرگترین منطقه شهری در ۴۰ سال گذشته را سوزانده است.
طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، تعداد رویدادهای آبوهوایی شدید در ۵۰ سال گذشته پنج برابر شده و بلایای ناشی از تغییرات اقلیمی از سال ۲۰۰۰ تاکنون، بیش از ۳.۶ تریلیون دلار خسارت را به کشورها وارد کردهاند. یوهان راکستروم (Johan Rockström)، مدیر مؤسسه پوتسدام برای تحقیقات تأثیرات اقلیمی (PIK)، در جلسه «چه اتفاقی برای آب و هوا میافتد؟»، گفت: «هیچ رویداد شدیدی وجود ندارد که اثرات انسانی نداشته باشد.»
آل گور (Al Gore)، معاون سابق رئیسجمهور آمریکا، در جلسه «وضعیت اقلیم و طبیعت»، گفت: «در سطح جهان، روزانه ۱۷۵ میلیون تن گازهای گلخانهای در جو آزاد میشود.» او افزود که این مقدار تجمعی از گازها، اکنون بهاندازهای گرما را به دام میاندازد که معادل انفجار ۷۵۰ هزار بمب اتمی نسل اول، در هر روز، بر روی زمین است.
از طرفی، در اولین روز کاری، ترامپ یک فرمان اجرایی صادر کرد و مقررات مربوط به تولید انرژی را کاهش داد. در سخنرانی مجازی خود در داووس نیز او اظهار داشت: «ما به دو برابر انرژی فعلی در ایالات متحده نیاز داریم تا بهاندازهای که میخواهیم، هوش مصنوعی گسترش یابد؛ زیرا رقابت بسیار شدید است.» او افزود که «زغالسنگ پاک» نیز میتواند بهعنوان منبع پشتیبان انرژی استفاده شود.
پیش از سخنرانی ترامپ، فاتح بیرول (Fatih Birol)، مدیر اجرایی آژانس بینالمللی انرژی، در جلسه «همه دستها بر روی عرشه برای انتقال انرژی»، گفت: «چه چیزی مهمتر است: امنیت انرژی یا انتقال انرژی؟ کدام یک را باید اولویتبندی کنیم؟… این یک سؤال آزاردهنده است؛ زیرا ما میتوانیم هر دو را انجام دهیم.»
رشد اقتصادی و مالی: اعتماد بیشتر
در طول هفته، تعرفهها یکی از موضوعات کلیدی بودند و رابطه پیچیده جهان با دلار آمریکا نیز در جلسهای با عنوان «وضعیت بازی: دلار آمریکا» مورد توجه قرار گرفت. در این جلسه، اقتصاددانان وضعیت دلار را بهعنوان ارز پیشرو جهان و انتظارات برای آینده آن، بررسی کردند.
کنت روگوف (Kenneth Rogoff)، اقتصاددان دانشگاه هاروارد، در خصوص مسیر مالی ایالات متحده سؤالاتی مطرح کرد. او گفت: «به نظر میرسد که هر دو حزب در ایالات متحده، فکر میکنند بدهی یک ناهار رایگان است.» این جمله به این معناست که هر دو حزب سیاسی در ایالات متحده (دموکراتها و جمهوریخواهان) بر این عقیدهاند که میتوانند بدون هیچ هزینهای، بدهی ایجاد کنند.
سطوح بالای بدهی عمومی جهانی نگرانیهایی را در میان اقتصاددانان داووس برانگیخته بود. گیتا گوپینات (Gita Gopinath)، معاون رئیس صندوق بینالمللی پول (IMF)، گفت: «ما به یک تغییر اساسی نیاز داریم؛ زیرا این وضعیت عادی نیست. اوضاع بدتر از آن چیزی است که تصور میکنید.» او افزود که جهان حدود ۱۰۰ تریلیون دلار بدهی عمومی انباشته کرده است؛ اما نرخهای بهره بالاتر باعث خواهد شد که پرداخت آن بسیار گرانتر شود.
از طرفی، چند روز قبل از شروع به کار، ترامپ ارز دیجیتال $TRUMP را راهاندازی کرد. این موضوع در جلسه «کریپتو در یک نقطه عطف» مورد بحث قرار گرفت. شرکتکنندگان در این جلسه بررسی کردند که آیا این میتواند نقطه عطفی مهم در نحوه کار و تنظیم سیستم مالی باشد.
برایان آرمسترانگ (Brian Armstrong)، مدیرعامل پلتفرم کریپتو کوینبیس، گفت: «اینکه رهبر بزرگترین کشور با تولید ناخالص داخلی در جهان، بهطور قاطع اعلام کند که میخواهد اولین رئیسجمهور کریپتو باشد و صنعت رمزارزها را در آمریکا توسعه دهد، بیسابقه است.»
شغلها، بهداشت و شمول: قدرت زنان؟
در داووس امسال، حس فوقالعادهای از «قدرت زنان» وجود داشت. در طول جلسات، کارشناسان بارها بر نیاز به ترمیم شکافهای جنسیتی در حوزههای بهداشت، سیاست و اقتصاد تأکید کردند تا زنان را توانمند سازند و رشد آنها را افزایش دهند. آنیتا زیدی (Anita Zaidi)، رئیس برابری جنسیتی در بنیاد بیل و ملیندا گیتس، در جلسه «سرمایهگذاری در بهداشت زنان»، گفت: «برای هر دلاری که در بهداشت زنان سرمایهگذاری میکنید، سه دلار برداشت خواهید کرد.» همچنین، کاترین راسل (Catherine Russell)، مدیر اجرایی یونیسف، افزود: «اگر زنان سالم باشند و بتوانند در جامعه خود مشارکت کنند، جامعه نیز شکوفا خواهد شد.»
علاوهبر آن، آنا بیرد (Anna Bjerde)، مدیر عملیات بانک جهانی، در جلسه «افزودن تریلیونها با برابری جنسیتی»، گفت: «اگر زنان بهاندازه مردان در اقتصاد مشارکت داشته باشند، تولید ناخالص داخلی جهان ۲۰درصد بالاتر خواهد رفت.»
هوش مصنوعی، فناوری، صنعت: رقابت با زمان
یکی از موضوعات کلیدی اجلاس سالانه، «صنایع در عصر هوشمند» بود. ازاینرو، بحث درباره پتانسیل «هوش مصنوعی عاملی» (agentic AI) بهطور مداوم مطرح میشد. همچنین، جلسات بر خودروهای الکتریکی (EVs)، امنیت سایبری، کارخانههای هوشمند و تأثیرات هوش مصنوعی بر دولتها و امنیت ملی متمرکز بودند. دراینبین، اورسولا فون در لاین (Ursula von der Leyen) گفت: «از هوش مصنوعی تا فناوری پاک، از کوانتوم تا فضا، از قطب شمال تا دریای جنوب چین، رقابت آغاز شده است.»
در جلسهای با عنوان «دستیابی به زنجیرههای تأمین خودروهای الکتریکی»، مشاوران درباره استراتژیهایی که بحث کردند که تولیدکنندگان و سیاستگذاران برای پاسخگویی به تقاضای روبهافزایش اتخاذ میکنند. با وجود کاهش رشد فروش خودروهای الکتریکی در آمریکا و اروپا، انتظار میرود تا سال ۲۰۲۷، بیش از ۳۰ میلیون خودروی الکتریکی جدید در جادهها باشند. تولیدکنندگان درحال رقابت برای تأمین زنجیرههای تأمین قابل اعتماد و پایدار برای اجزا و مواد حیاتی هستند؛ درحالیکه تنشهای ژئوپلیتیکی روبهافزایش است.
پان جیان (Pan Jian)، رئیس شرکت فناوری معاصر آمپرکس (CATL)، بزرگترین تولیدکننده باتری خودروهای الکتریکی در جهان، گفت: «این تلاش فقط مربوط به یک کشور نخواهد بود. این یک تلاش جهانی است.» او بر ماهیت جهانی انقلاب خودروهای الکتریکی تأکید کرد.
خاورمیانه: صلح یا چالش؟
در داووس امسال، بحثهایی واقعی درباره صلح منطقهای مطرح بود که با آتشبسهای اسرائیل با حماس و حزبالله آغاز شد. دوستان و دشمنان توافق داشتند که اگر کسی بتواند نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو را به توافق بر سر یک دولت فلسطینی وادار کند، آن شخص دونالد ترامپ است.
از طرفی، ایران، یکی از اهداف اصلی ترامپ در دوره اول ریاستجمهوریاش، داووس را بهعنوان فرصتی برای اعلام آمادگی خود برای مذاکره مجدد درباره توافق هستهای برگزید. ایران اعلام کرد که هیچ تمایلی به ساخت بمب هستهای ندارد و تهدیدی برای همسایگان یا جهان به حساب نمیآید. در همین راستا، جواد ظریف، معاون رئیسجمهور در امور استراتژیک، گفت: «اکنون زمان آن است که بر اساس فرصتها پیش برویم؛ نه تهدیدها.»
اوکراین: صلح در افق؟
رهبران جهان و کسبوکارها برای آتشبس در اوکراین آماده میشوند. ترامپ در سخنرانی ویدئویی خود اعلام کرد که میخواهد بلافاصله با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، دیدار کند تا به جنگ سهساله پایان دهد.
ولودیمیر زلنسکی (Volodymyr Zelenskyy)، رئیسجمهور اوکراین نیز گفت که یکی از شرایط هر توافقی، حضور حداقل ۲۰۰ هزار نیروی صلحبان اروپایی است؛ درخواستی که روسیه آن را رد کرد. در همین حال، مقامات اوکراینی درحال برنامهریزی برای خصوصیسازیهای بزرگتر هستند تا سرمایهگذاری خارجی را برای تلاشهای بازسازی حدود ۵۰۰ میلیارد دلاری جذب کنند.
هنریک اندرسن (Henrik Andersen)، مدیرعامل شرکت تولید توربین بادی وستاس (Vestas)، پس از بستن قرارداد ۴۷۰ میلیون دلاری برای یک مزرعه بادی در اوکراین، گفت: «بازسازی قبل از توافق صلح آغاز میشود.»
مالی: بیداری خوی حیوانی؟
برای سرمایهگذاران و اهالی امور مالی، مقرراتزدایی در ایالات متحده بهعنوان بیداری «خوی حیوانی» (پویایی مالی) تلقی میشود که احتمالاً منجر به معاملات در صنایع مختلف خواهد شد؛ ازجمله در بخش مالی که انتظار میرود بانکها در ایالات متحده و اروپا ادغام شوند.
درحالیکه اصطلاح «استثناییگرایی اقتصادی» در راهروهای داووس، برای توصیف سیاستهای ایالات متحده تحت دولت جدید ترامپ به کار میرفت، سرمایهگذاران و بانکداران نسبت به قدرت بنیادی اقتصاد ایالات متحده ابراز اطمینان کردند.
چین: نگرانیها و امیدها
بازگشت ترامپ به کاخ سفید نگرانیهایی بزرگ را در میان مدیران تجاری و سرمایهگذاران چینی، درباره تشدید روابط بین دو اقتصاد بزرگ جهان برانگیخت؛ اما رئیسجمهور آمریکا بهطور غیرمنتظرهای در اولین روز بازگشت به قدرت، از اعمال تعرفهها بر چین خودداری کرد و در سخنرانی ویدئویی خود در داووس، بر نیاز به کمک چین برای پایاندادن به جنگ در اوکراین تأکید داشت. این موضوع باعث شد تا برخی از کارشناسان به احتمال نزدیکشدن روابط بین واشنگتن و پکن فکر کنند.
همچنین، سرمایهگذاران جهانی گفتند که همچنان به داراییهای مرتبط با چین علاقهمند هستند؛ اما مشتاقانه منتظر سیاستهای محرک اقتصادی بیشتری خواهند ماند. آنها بهویژه به نشانههایی از برنامههای پکن برای مقابله با بحران طولانیمدت املاک، بدهی بالای دولتهای محلی و تقاضای ضعیف مصرفکننده توجه خواهند کرد.
اروپا: چالشها و فرصتها
رئیس بانک مرکزی اروپا، کریستین لاگارد (Christine Lagarde)، چالشهای اقتصادی پیرامون اروپا را بهعنوان «یک تهدید وجودی» توصیف کرد. او گفت: «اگر رهبران اروپایی بتوانند هماهنگ عمل کنند و به این تهدید وجودی پاسخ دهند، پتانسیل عظیمی برای اروپا وجود دارد تا پاسخگوی این چالش باشد.»
برخی از مدیران اجرایی اشاره کردند که وعدههای ترامپ برای کاهش مقررات شرکتی در ایالات متحده، به بحثهای طولانیمدت اتحادیه اروپا، درباره چگونگی رقابتیترشدن، فوریت تازهای بخشیده است. نیکولای تانگن (Nicolai Tangen)، مدیرعامل مدیریت سرمایهگذاری بانک نروژ، گفت: «آنها در ایالات متحده بهسرعت درحال کاهش مقررات هستند؛ بنابراین انجام این کار در اروپا اهمیت بیشتری پیدا میکند.»
رئیس کمیسیون اروپا، اورسولا فون در لاین (Ursula von der Leyen)، در داووس اعلام کرد که این بلوک میخواهد شرکتهای نوآور استارتاپی را از مهاجرت به ایالات متحده برای رشد بازدارد و با ایجاد قوانینی برای سهولت فعالیت آنها در سراسر اتحادیه، این هدف را محقق کند.
سخن پایانی
اجلاس داووس ۲۰۲۵ همچنان با تمرکز بر همکاری بینالمللی، نوآوری و دستیابی به صلح و عدالت اجتماعی ادامه دارد. این نشست به رهبران جهانی و نمایندگان کسبوکارها فرصتی بینظیر داده است تا درباره مهمترین چالشهای جهانی بحث و تبادل نظر کنند.
از بحثهای گسترده درباره تغییرات اقلیمی و فناوریهای نوظهور تا تلاشها برای تقویت برابری جنسیتی و تقویت اقتصاد جهانی، این اجلاس نشان داده است که با اتحاد و همکاری میتوان بر چالشهای بزرگ پیش روی جهان غلبه کرد.
با وجود اختلافنظرها و چالشهای فراوان، رهبران جهانی و نمایندگان کسبوکارها نشان دادند که با اراده و تلاش مشترک میتوان آیندهای بهتر برای همه ایجاد کرد. روزهای باقیمانده از این نشست فرصتی برای ادامه مباحثات، تبادل نظرات و ایجاد توافقات جدید خواهد بود.
امید است که نتایج این اجلاس الهامبخش اقدامات عملی و مؤثر در سطح جهانی باشد و ما را بهسمت جهانی پایدارتر، عادلانهتر و فراگیرتر هدایت کند. بنابراین، با این نگاه امیدوارانه به آینده، منتظر نتایج و تحولات مثبت ناشی از این همکاریها و تلاشهای مشترک هستیم.