افزایش نرخ دلار در ایران اتفاقی تازه نیست و دیگر همه ما به آن عادت کردهایم. هرکدام از دولتها با وعدههای اقتصادی و امیدوارکردن مردم به کاهش نرخ تورم سر کار آمدهاند؛ اما در عمل موفق نشده و یکی از بارزترین شواهد چرخه معیوب اقتصادی، افزایش قیمت دلار بوده است. کاهش ارزش ریال نسبت به ارزهای بینالمللی، صرفاً یک عدد روی کاغذ نیست؛ بلکه تاثیر آن در زندگی تکتک افراد احساس میشود. بااینوجود، افزایش قیمت دلار در دولت جدید سرعت بیسابقهای گرفته و اقتصاد را به بنبستی تاریک سوق داده است. ازاینرو، در این مطلب از دلتا کالج، بهسراغ جنگ نابرابر دلار و ریال رفتهایم و قصد داریم تا کمی درباره آینده اقتصاد کشور صحبت کنیم.
فهرست مطالب:
افزایش بیسابقه قیمت دلار
در روزهای پایانی سال ۲۰۲۴ میلادی، قیمت دلار آمریکا در بازار ایران به حدود ۸۲ هزار تومان رسید. همچنین، پوند انگلیس و یورو نیز بهترتیب از ۱۰۳ و ۸۵ هزار تومان عبور کردند. این کاهش ارزش ریال نسبت به دلار، در ادامه روند سالهای پیشین بود؛ بهطوری که نرخ دلار نسبت به ماه مهر ۱۷درصد و نسبت به سال گذشته ۶۳درصد افزایش یافته است.
تورم و دستمزد: نبرد نابرابر
با اینکه رئیس بانک مرکزی به تورم ۵۲درصدی در سال ۲۰۲۴ اذعان کرده است، اما در بودجه پیشنهادی دولت، تنها ۲۰درصد افزایش دستمزد برای کارگردان مشاهده میشود. این نابرابری چالشهای اقتصادی فزایندهای را برای مردم ایجاد میکند.
در روزهای اخیر، نرخ انواع سکه در ایران بین ۱.۵ تا ۳.۵ درصد افزایش داشته است؛ بهطوری که سکه بهار آزادی در عرض ۲۴ ساعت با رشد بیش از ۱.۵درصد به ۵۴.۵ میلیون تومان رسید. با یک نگاه اجمالی درمییابیم که قیمت این سکه در طول ۱ سال، بیش از ۱۰۹درصد افزایش یافته است. وقتی با چنین تورمی مواجه هستیم که نرخ طلا و سکه را به این صورت بالا میبرد، میتوانیم تأثیر آن را بر جایجای زندگی مردم ببینیم.
نوسانات ارزی گستردهتر در بازار
علاوهبر دلار، سایر ارزهای خارجی نیز با افزایش شدید در برابر ریال مواجه بودهاند. بهاینترتیب، فرانک سوئیس از ۹۰.۵، دلار کانادا از ۵۶.۶، لیر ترکیه از ۲.۴، درهم امارات از ۲۲.۳ و یوان چین از ۱۱.۲ هزار تومان عبور کردهاند.
علاوهبر آن، در شش ماه گذشته، بانک مرکزی نرخ ارز نیمایی را ۶۰درصد افزایش داده و این تغییر میتواند بهشکلی قابل توجه هزینههای زندگی مردم را گران کند. بهاینترتیب، روزبهروز بودجه خانوارها تحتفشار قرار میگیرد و سبد خرید آنها محدودتر میشود.
پاسخهای دولتی و اقدامات ناکافی
عدم اقبال دولت در تثبیت ارزش ریال، بحران اقتصادی ایران را تشدید کرده است. عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، در سوم آذرماه، در جلسه کمیسیون اقتصادی مجلس با اذعان به محدودیتهای مداخله دولت، به این مسئله اشاره کرد که خیلی از کارها را نمیتوان بهزور انجام داد و درصد قابل توجهی از ارز صادرات غیرنفتی به کشور بازنمیگردد.
در ماههای اخیر، کالاها و خدمات عمومی، مانند آموزش، مراقبتهای بهداشتی و ورزش، بهشکلی فزاینده گران شدهاند؛ درحالیکه کمبود انرژی و افزایش اجاره مسکن نیز فشار بیشتری را به مردم وارد میکنند. همچنین، مسائل اجتماعی، ازجمله افزایش نرخ جرم و جنایت و افزایش ۱۰۰درصدی سرقتهای خیابانی طی سال گذشته، وضعیت بدتر زندگی را نشان میدهد. تخریب محیطزیست و افزایش هزینههای سیاستهای خارجی در کشورهای همسایه نیز وضعیت اقتصادی کشور را بحرانیتر کردهاند.
عوامل سیاسی و ارزش دلار در ایران
در بحبوحه ورود قریبالوقوع دونالد ترامپ به کاخ سفید و تنشها با غرب بر سر برنامه هستهای ایران، ارزش ریال به پایینترین سطح خود در برابر دلار آمریکا رسیده است. پس از تصویب قطعنامه پیشنهادی اروپا علیه تهران توسط شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی، به نظر میرسد که کاهش ارزش دلار میتواند ادامهدار باشد.
از طرفی، باید به یاد بیاوریم که در سال ۲۰۱۸، ترامپ توافق هستهای باراک اوباما با ایران را نادیده گرفت و تحریمهای ایالات متحده علیه تهران را دوباره تشدید کرد. این مسئله فعالیتهای هستهای کشور را بیش از پیش محدود میساخت.
حالا ترامپ دوباره درحالی به کاخ سفید برمیگردد که بهگفته رویترز، ایران در حال فعالیتهای هستهای خود را افزایش داده است. بهاینترتیب، به نظر میرسد که احتمال شدت گرفتن تحریمها وجود خواهد داشت.
واکنش سرمایهگذاران ایرانی به نرخ دلار
در مواجه با نرخ تورم بیسابقه، ایرانیانی که بهدنبال پناهگاهی امن برای سرمایههای خود میگردند، بهسراغ دلار، سایر ارزهای فیات، طلا و حتی ارزهای رمزنگاریشده میروند. این رویکرد سرمایهگذاران باد مخالف را علیه ریال شدیدتر میکند. ازاینطریق، از هرسو فشارهایی وجود دارند تا ارزش ریال را دائماً کاهش دهند و وضعیت اقتصادی را بغرنجتر کنند.
بهطور مثال، از آنجاییکه خرید دلار فیزیکی گاها محدودیتهای دستوپاگیری دارد، ایرانیان در چند هفته گذشته به خرید تتر روی آورده بودند. بااینحال، بانک مرکزی درگاههای پرداخت صرافیهای رمزارزی را از ۶ دی ماه مسدود کرد. البته این مسئله هم تاثیر چندانی در قیمت دلار نداشت و باز هم شاهد صعود بیشتر آن بودیم.
چالشهای دولت در وضعیت فعلی اقتصاد
با انتخاب مسعود پزشکیان بهعنوان رئیسجمهور ایران، اقتصاد کشور همچنان بین بدبینی و وحشت نوسان میکند. قیمت سهام شروع به کاهش کرده است، اما ارزهای خارجی و طلا درحال افزایش هستند؛ چرا که ایرانیان در این وضعیت، به داراییهای پایدار روی میآورند تا از اندک پساندازهای خود محافظت کنند.
افزایش قیمت طلا و خروج سرمایه
در زمان رایگیری انتخابات اخیر، پس از اینکه دور اول رأیگیری نتوانست برندهای را به ارمغان بیاورد، قیمت طلا ۵.۱۷درصد افزایش یافت. احتمالاً قیمت طلا بیشتر افزایش مییافت اگر نظارت بر بازار طلا توسط نهادهای امنیتی نبود. نظارت سختگیرانه بر معاملات طلا به تثبیت اسمی بازار کمک میکرد؛ اما این رویکرد دوام نداشت و نرخ سکه در ماههای بعد بهشدت بالا رفت.
خروج سرمایهگذاران از بورس تهران
به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، سرمایهگذاران تقریباً در سه سال گذشته خروجهای سنگینی را از بورس تهران داشتهاند. حجم سرمایهای که در این مدت فرار کرده، حدود ۱۷۹ هزار میلیارد تومان، معادل ۳ میلیارد دلار آمریکا تخمین زده میشود. عدم اطمینان در مورد آینده اقتصادی ایران این روندها را تسریع کرده است؛ بهطوری که فرار سرمایه در زمان انتخابات ریاستجمهوری اخیر، ۹ برابر افزایش یافت و به ۸۰۱ میلیارد تومان، معادل ۱۳.۳ میلیون دلار آمریکا رسید. تعداد سرمایهگذاران خصوصی که از بازار خارج میشوند نیز بسیار بیشتر بوده و نزدیک به ۱۰۰۰درصد بیان شده است.
عدم اطمینان اقتصادی و تأثیرات آن
ایرانیان در مورد آینده اقتصاد تحتریاست جمهوری آقای پزشکیان خوشبین نیستند. آنها در سایه هر دو دولت اصلاحطلب و اصولگرا زندگی و کار کردهاند، اما در حقیقت این تحریمها و تورم است که دغدغه اکثریت مردم را تشکیل میدهد. نگاهی به آنچه در این دولتها رخ داده و وضعیت اقتصادی در ماههای گذشته، بر ناامیدیها دامن زده است.
آینده اقتصاد ایران چه میشود؟
سال ۲۰۲۵ برای اقتصاد ایران سرنوشتساز خواهد بود. دولت جدید با چالشهایی بزرگ روبهروست که نهتنها به سیاستهای داخلی، بلکه به تحولات بینالمللی نیز بستگی دارد. درحالیکه کشور تلاش میکند تا با فشارهای اقتصادی و تحریمهای بینالمللی مقابله کند، جامعه ایرانی همچنان از عدم پیشرفت اقتصادی و اجتماعی ناامید است. بهاینترتیب، تعادل اجتماعی بسیار شکننده بوده و آینده اقتصاد ایران به توانایی دولت در مقابله با این چالشها بستگی دارد.
بررسی استراتژیک ملی و فرصتهای دیپلماتیک
در سال ۲۰۲۵، دو موضوع «بررسی استراتژیک» و «فرصتهای بازنگری در مذاکرات برنامه هستهای» برای سیاست ایران بسیار حیاتی خواهد بود. اگرچه این بررسی برای مدتی درحال انجام بوده است، انتظار میرود که در سال آینده بهطور قابل توجهی (عمدتاً بهدلیل ملاحظات کلی در مورد استراتژی دفاعی ایران) شتاب بگیرد.
تأثیر تحولات منطقهای بر استراتژی دفاعی
حملات و تنشهای اخیر در منطقه، استراتژی ایران را به چالش کشیده و شرایط خاورمیانه را بسیار بحرانی کرده است. به همین خاطر ایران ممکن است یک سری تغییر رویهها در استراتژیهای خود در پیش بگیرد. در وضعیت کنونی، هر انتخابی میتواند بر اقتصاد نیز تاثیرگذار باشد.
چالشهای پیش روی دولت
اصولاً وعدههای انتخاباتی دولت آقای پزشکیان، بر احیای اقتصاد کشور ازطریق ازسرگیری گفتوگوی بینالمللی و کاهش تحریمها متمرکز بودند. دراینبین، دو عامل اصلی، این وعدهها را تهدید میکنند. اولین عامل، ورود دولت جدید ترامپ در واشنگتن است که با واکنشهایی مختلف در ایران مواجه خواهد شد. عامل دوم، اخبار غرب در رابطه با فعالیتهای هستهای در کشور و تاثیر آن بر ذهنیت سیاستمداران غربی است که میتواند به تشدید تحریمها بینجامد.
مشکلات اقتصادی و تأثیرات اجتماعی
باتوجهبه فشارهای اقتصادی داخلی و تحریمهای بینالمللی، ایران با چالشهایی بزرگ در جبهه اقتصادی روبهرو است. جامعه ایرانی همچنان از عدم پیشرفت اقتصادی و اجتماعی ناامید بوده و تعادل اجتماعی بسیار شکننده است. باید دید که آیا دولت جدید میتواند در برابر فشارهای داخلی و خارجی مقاومت کند و راهی را برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور بیابد یا خیر.
سال نو شمسی و قیمت دلار
عموما در ماههای پایانی سال شمسی و نزدیکشدن به شب عید نوروز، شاهد نوسانات شدیدی در بازار ارز هستیم که این مسئله نیز ممکن است در چند ماه آینده، باز هم قیمت دلار را چند پله دیگر افزایش دهد. البته این رویکرد دولت ممکن است این بار تغییر کرده باشد، اما این مسئله بستگی به رشد یا ثابت ماندن قیمت داراییهای دیگری مانند بنزین هم دارد.
سخن پایانی: وضعیت دلار در سال ۲۰۲۵
با توجه به آنچه از چشمانداز اقتصادی بینالمللی و سیاستهای داخلی میبینیم، جدال نابرابر ریال و دلار در سال ۲۰۲۵ به پیچهایی خطرناک میرسد. با رویکارآمدن ترامپ، احتمال تشدید تحریمها، خروج سرمایهگذاران از بازار بورس، تمایل مردم به خرید داراییهای پایدار، همچنین نزدیکشدن به روزهای پایانی سال شمسی، به نظر میرسد که ریال همچنان تحتفشار باقی بماند و این مسئله قیمت ارز را در داخل کشور بالاتر میبرد. بااینحال، باید منتظر ماند و دید که آیا دولت جدید که در چند ماه اول کار خود، با بیشترین افزایش قیمت دلار مواجه بوده، آیا میتواند سیاستهای بینالمللی را بهگونهای پیش ببرد که ارزش ریال را کمی احیا کند یا خیر.
