همه چیز در مورد تحریم اقتصادی و اثرات آن + تاریخچه تحریم در ایران و دنیا

تصور کنید در یک بازی فوتبال، یک تیم به‌خاطر خطاهای مکرر، کارت قرمز می‌گیرد و از زمین اخراج می‌شود. تحریم اقتصادی هم چیزی شبیه به همین کارت قرمز است، اما در زمین بازی بزرگ‌تری به نام اقتصاد جهانی. کشورها، به‌جای توپ، با پول و تجارت بازی می‌کنند و تحریم، ابزاری است برای تنبیه یا وادار کردن یک کشور به تغییر رفتارش. اما آیا این کارت قرمز همیشه به‌موقع و به‌جا داده می‌شود؟ آیا تأثیراتش فقط محدود به زمین بازی است یا تماشاگران (مردم عادی) را هم درگیر می‌کند؟

در این مقاله، سفری خواهیم داشت به دنیای تحریم‌های اقتصادی؛ از چیستی و چرایی‌اش گرفته تا انواع و اقسامش و عواقبش برای دولت‌ها و ملت‌ها. با ما همراه باشید تا ببینیم این ابزار جنجالی، چه نقش پررنگی در تاریخ معاصر، به‌ویژه در کشورهایی مثل ایران، ایفا کرده است.

تحریم اقتصادی چیست؟

تحریم اقتصادی، ابزاری چندوجهی در سیاست بین‌الملل است که طیف گسترده‌ای از اقدامات محدودکننده را در بر می‌گیرد. این اقدامات، با هدف اعمال فشار اقتصادی بر کشور، نهاد، یا افراد هدف، به‌منظور تغییر رفتار یا سیاست‌های آن‌ها طراحی شده‌اند. تحریم‌ها می‌توانند به‌صورت یک‌جانبه (توسط یک کشور)، چندجانبه (توسط گروهی از کشورها)، یا بین‌المللی (توسط سازمان‌هایی مانند سازمان ملل متحد) اعمال شوند. تحریم‌های اقتصادی، فراتر از یک ممنوعیت ساده تجاری هستند.

تحریم‌های اقتصادی می‌توانند شامل محدودیت‌های تجاری، محدودیت‌های مالی، تحریم‌های مسافرتی، تحریم‌های تسلیحاتی و تحریم‌های هوشمند شوند. محدودیت‌های تجاری، رایج‌ترین نوع هستند و می‌توانند شامل ممنوعیت کامل یا جزئی واردات یا صادرات کالاها و خدمات خاصی باشند. تحریم‌های مالی نیز دسترسی کشور هدف به بازارهای مالی بین‌المللی را محدود می‌کنند که می‌تواند شامل مسدود کردن دارایی‌های خارجی، ممنوعیت سرمایه‌گذاری در کشور هدف، یا محدودیت در نقل‌وانتقالات مالی باشد.

تحریم‌های مسافرتی، ورود مقامات دولتی، تجار، یا افراد خاصی از کشور هدف را به کشور تحریم‌کننده ممنوع می‌کنند. تحریم‌های تسلیحاتی، فروش سلاح و تجهیزات نظامی به کشور هدف را ممنوع می‌کنند و هدفشان جلوگیری از تقویت توان نظامی کشور هدف است. تحریم‌های هوشمند نیز به‌جای هدف قرار دادن کل اقتصاد یک کشور، به‌طور خاص افراد، شرکت‌ها، یا نهادهایی را هدف قرار می‌دهند که در فعالیت‌های مورد نظر دست دارند. هدف از این تحریم‌ها، کاهش آسیب به مردم عادی و افزایش فشار بر تصمیم‌گیرندگان است. تحریم‌های اقتصادی، به‌عنوان جایگزینی برای اقدام نظامی در نظر گرفته می‌شوند، اما می‌توانند تأثیرات مخربی بر اقتصاد و جمعیت غیرنظامی کشور هدف داشته باشند.

هدف تحریم اقتصادی چیست؟

هدف اصلی تحریم‌های اقتصادی، ایجاد فشار اقتصادی بر کشور هدف است تا آن را مجبور به تغییر رفتار یا سیاست‌هایش کند. این تغییر رفتار می‌تواند شامل مواردی مانند توقف برنامه‌های هسته‌ای، رعایت حقوق بشر، پایان دادن به حمایت از تروریسم، یا عقب‌نشینی از یک منطقه مورد مناقشه باشد؛ اما تحریم‌ها همیشه به این اهداف نمی‌رسند. گاهی اوقات، تحریم‌ها می‌توانند عواقب ناخواسته‌ای داشته باشند؛ مانند فقیرتر شدن مردم عادی، بی‌ثباتی سیاسی، یا حتی تقویت حکومت‌های اقتدارگرا مثل کره شمالی.

هدف اصلی تحریم‌های اقتصادی، ایجاد اهرم فشار بر کشور، نهاد، یا افراد هدف است تا آن‌ها را وادار به تغییر رفتار یا سیاست‌های خود کند. این تغییر رفتار می‌تواند طیف وسیعی از مسائل را در بر گیرد، از جمله تغییر سیاست‌های داخلی یا خارجی، جلوگیری از اشاعه تسلیحات، مبارزه با تروریسم، مجازات نقض حقوق بشر و حفظ صلح و امنیت بین‌المللی.

با این حال، اهداف تحریم‌ها همیشه به‌طور صریح و شفاف بیان نمی‌شوند. گاهی اوقات، اهداف پنهان یا غیررسمی نیز در پشت تحریم‌ها وجود دارد، مانند تضعیف یک رقیب اقتصادی، تغییر رژیم، یا بی‌ثبات کردن یک کشور! موفقیت تحریم‌ها در دستیابی به اهدافشان، به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله میزان حمایت بین‌المللی، میزان وابستگی اقتصادی کشور هدف، توانایی کشور هدف در دور زدن تحریم‌ها و میزان حمایت داخلی از سیاست‌های مورد تحریم قرار گرفته.

معمولا چه کشورهایی، دیگر کشورها را تحریم اقتصادی فعال می‌کنند؟

معمولاً کشورهای قدرتمند اقتصادی و سیاسی، مانند ایالات متحده آمریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، چین و روسیه، از تحریم‌های اقتصادی به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود استفاده می‌کنند. این کشورها، به‌دلیل نفوذ اقتصادی و سیاسی‌شان، می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد کشورهای هدف داشته باشند.

البته، تحریم‌ها همیشه از سوی کشورهای قدرتمند اعمال نمی‌شوند. گاهی اوقات، کشورهای کوچک‌تر هم برای نشان دادن اعتراض خود به سیاست‌های یک کشور، به تحریم‌های نمادین روی می‌آورند.

نظر سازمان‌های بین‌المللی در مورد تحریم اقتصادی چیست؟

سازمان‌های بین‌المللی، مانند سازمان ملل متحد، دیدگاه‌های متفاوتی در مورد تحریم‌های اقتصادی دارند. شورای امنیت سازمان ملل متحد، می‌تواند تحریم‌هایی را علیه کشورهایی که تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی محسوب می‌شوند، اعمال کند. این تحریم‌ها، معمولاً با هدف وادار کردن کشور هدف به رعایت قوانین بین‌المللی است.

اما برخی دیگر از سازمان‌های بین‌المللی، مانند سازمان تجارت جهانی، نسبت به تحریم‌های یک‌جانبه (تحریم‌هایی که یک کشور به‌تنهایی اعمال می‌کند) انتقاد دارند. آن‌ها معتقدند که این تحریم‌ها می‌توانند به تجارت آزاد جهانی آسیب بزنند و باعث تبعیض بین کشورها شوند.

آیا تحریم اقتصادی مطابق با قوانین حقوق بشر است؟

این سوال، یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در حوزه تحریم‌های اقتصادی است. منتقدان تحریم‌ها می‌گویند که تحریم‌ها می‌توانند باعث نقض حقوق بشر شوند؛ به‌ویژه حقوق اقتصادی و اجتماعی مردم عادی. آن‌ها معتقدند که تحریم‌ها می‌توانند منجر به فقر، گرسنگی، کمبود دارو و خدمات بهداشتی و در نهایت، مرگ‌ومیر شوند.

از سوی دیگر، مدافعان تحریم‌ها استدلال می‌کنند که تحریم‌ها می‌توانند ابزاری برای جلوگیری از نقض حقوق بشر توسط حکومت‌های سرکوبگر باشند. آن‌ها می‌گویند که تحریم‌ها می‌توانند با تضعیف حکومت‌های ناقض حقوق بشر، به بهبود وضعیت حقوق بشر در بلندمدت کمک کنند.

نکته: در عمل، ارزیابی تأثیر تحریم‌ها بر حقوق بشر، بسیار دشوار است. چراکه عوامل متعددی در این زمینه دخیل هستند و نمی‌توان به‌راحتی سهم هر یک را مشخص کرد.

انواع تحریم‌ اقتصادی

تحریم‌های اقتصادی، انواع مختلفی دارند که هر کدام، تأثیرات متفاوتی بر اقتصاد کشور هدف می‌گذارند. برخی از رایج‌ترین انواع تحریم‌ها عبارتند از:

1. تحریم‌های تجاری: این تحریم‌ها، شامل محدودیت یا ممنوعیت واردات یا صادرات کالاها و خدمات خاصی می‌شوند.
2. تحریم‌های مالی: این تحریم‌ها، دسترسی کشور هدف به بازارهای مالی بین‌المللی را محدود می‌کنند.
3. تحریم‌های تسلیحاتی: این تحریم‌ها، فروش سلاح و تجهیزات نظامی به کشور هدف را ممنوع می‌کنند.
4. تحریم‌های هوشمند: این تحریم‌ها، به‌جای هدف قرار دادن کل اقتصاد یک کشور، افراد یا نهادهای خاصی را که در فعالیت‌های غیرقانونی یا نامطلوب دست دارند، هدف قرار می‌دهند.

تعریف تحریم اقتصادی اولیه و ثانویه

• تحریم‌های اولیه: این تحریم‌ها، مستقیماً توسط یک کشور علیه کشور هدف اعمال می‌شوند و شرکت‌ها و شهروندان آن کشور را از معامله با کشور هدف منع می‌کنند.
• تحریم‌های ثانویه: این تحریم‌ها، شرکت‌ها و شهروندان کشورهای ثالث را از معامله با کشور هدف منع می‌کنند. به‌عبارت دیگر، اگر یک شرکت خارجی با کشور تحت تحریم معامله کند، ممکن است توسط کشور تحریم‌کننده مجازات شود.

تعریف تحریم‌ اقتصادی یک‌جانبه و نمونه‌ای از آن

تحریم‌های یک‌جانبه، تحریم‌هایی هستند که یک کشور به‌تنهایی و بدون حمایت بین‌المللی علیه کشور دیگری اعمال می‌کند. به‌عنوان مثال، تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، در بسیاری از موارد، به‌صورت یک‌جانبه اعمال شده‌اند.

عواقب تحریم اقتصادی بر دولت‌ها چیست؟

تحریم‌های اقتصادی می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر دولت‌های هدف داشته باشند. برخی از این تأثیرات عبارتند از:

• کاهش درآمدهای ارزی: تحریم‌ها می‌توانند صادرات کشور هدف را کاهش دهند و در نتیجه، درآمدهای ارزی آن را کم کنند.
• افزایش هزینه‌های واردات: تحریم‌ها می‌توانند واردات کالاهای ضروری را دشوارتر و گران‌تر کنند.
• کاهش رشد اقتصادی: تحریم‌ها می‌توانند با ایجاد بی‌ثباتی اقتصادی، سرمایه‌گذاری را کاهش دهند و رشد اقتصادی را کند کنند.
• افزایش تورم: تحریم‌ها می‌توانند با کاهش عرضه کالاها و خدمات، باعث افزایش تورم شوند.
• تضعیف ارزش پول ملی: تحریم‌ها می‌توانند اعتماد به پول ملی را کاهش دهند و باعث افت ارزش آن شوند.
• بی‌ثباتی سیاسی: تحریم‌ها می‌توانند نارضایتی عمومی را افزایش دهند و به بی‌ثباتی سیاسی منجر شوند.

عواقب تحریم اقتصادی بر مردم و ملت‌ها چیست؟

تحریم‌های اقتصادی، علاوه بر دولت‌ها، می‌توانند تأثیرات مخربی بر زندگی مردم عادی داشته باشند. برخی از این تأثیرات عبارتند از:

• افزایش فقر و بیکاری: تحریم‌ها می‌توانند باعث رکود اقتصادی، تعطیلی کسب‌وکارها و افزایش فقر و بیکاری شوند.
• کاهش دسترسی به کالاهای ضروری: تحریم‌ها می‌توانند دسترسی مردم به کالاهای ضروری مانند غذا، دارو و تجهیزات پزشکی را محدود کنند.
• کاهش کیفیت زندگی: تحریم‌ها می‌توانند باعث کاهش کیفیت خدمات عمومی مانند بهداشت، آموزش و حمل‌ونقل شوند.
• افزایش مهاجرت: تحریم‌ها می‌توانند باعث افزایش مهاجرت به‌دلیل وخامت اوضاع اقتصادی و اجتماعی شوند.

آشنایی با مهم‌ترین تحریم‌های اقتصادی

در طول تاریخ، تحریم‌های اقتصادی متعددی علیه کشورهای مختلف اعمال شده‌اند. برخی از این تحریم‌ها، تأثیرات عمیقی بر اقتصاد و سیاست جهانی داشته‌اند.

تاریخچه تحریم اقتصادی ایران

تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، یکی از طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین موارد تحریم در تاریخ معاصر است. این تحریم‌ها، عمدتاً توسط ایالات متحده و با هدف مهار برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران، محدود کردن نفوذ منطقه‌ای ایران و تغییر رفتار حکومت ایران اعمال شده‌اند.

• دهه ۱۳۶۰ (پس از انقلاب اسلامی): ایالات متحده، پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران، تحریم‌های گسترده‌ای را علیه ایران اعمال کرد. این تحریم‌ها شامل مسدود کردن دارایی‌های ایران در آمریکا، ممنوعیت صادرات کالا و فناوری به ایران و ممنوعیت واردات نفت از ایران بود.
• دهه ۱۳۷۰: تحریم‌های آمریکا علیه ایران، با تصویب قانون داماتو (ILSA) در سال ۱۳۷۵، تشدید شد. این قانون، شرکت‌های خارجی را که در صنایع نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری می‌کردند، مجازات می‌کرد.
• دهه ۱۳۸۰: با افزایش نگرانی‌ها در مورد برنامه هسته‌ای ایران، شورای امنیت سازمان ملل متحد، چندین قطعنامه تحریمی علیه ایران تصویب کرد. این تحریم‌ها، شامل تحریم‌های تسلیحاتی، تحریم‌های مالی و تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای ایران بود.
• دهه ۱۳۹۰: ایالات متحده، تحریم‌های یک‌جانبه گسترده‌ای را علیه ایران اعمال کرد که شامل تحریم بانک مرکزی ایران، تحریم صادرات نفت ایران و تحریم شرکت‌های ایرانی و خارجی که با ایران تجارت می‌کردند، می‌شد.
• برجام (توافق هسته‌ای): در سال ۱۳۹۴، ایران و گروه ۱+۵ (شامل آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) به توافق هسته‌ای (برجام) دست یافتند. بر اساس این توافق، ایران متعهد شد که برنامه هسته‌ای خود را محدود کند و در مقابل، تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران لغو یا تعلیق شوند.
• خروج آمریکا از برجام: در سال ۱۳۹۷، دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از برجام خارج شد و تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران را بازگرداند. این اقدام، باعث تشدید تنش‌ها بین ایران و آمریکا شد.

تاریخچه تحریم اسرائیل از سوی کشورهای مسلمان و غیر مسلمان

اسرائیل، از زمان تأسیس خود در سال ۱۳۲۷، با تحریم‌های اقتصادی و دیپلماتیک از سوی برخی کشورها، به‌ویژه کشورهای عربی و مسلمان، مواجه بوده است. این تحریم‌ها، عمدتاً به‌دلیل مناقشه اسرائیل و فلسطین و اشغال سرزمین‌های فلسطینی اعمال شده‌اند.

• تحریم اتحادیه عرب: اتحادیه عرب، در سال ۱۳۲۴، تحریم اقتصادی علیه نهادهای صهیونیستی در فلسطین را تصویب کرد. پس از تأسیس اسرائیل، این تحریم‌ها گسترش یافت و شامل ممنوعیت تجارت با اسرائیل، ممنوعیت سفر به اسرائیل و ممنوعیت همکاری با شرکت‌های اسرائیلی شد.
• تحریم کشورهای غیرمتعهد: جنبش غیرمتعهدها که شامل بسیاری از کشورهای در حال توسعه است، نیز در سال‌های دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰، تحریم‌هایی را علیه اسرائیل اعمال کرد.
• تحریم‌های نفتی: در جریان جنگ یوم کیپور در سال ۱۳۵۲، کشورهای عربی تولیدکننده نفت، تحریم نفتی علیه کشورهایی که از اسرائیل حمایت می‌کردند، اعمال کردند. این تحریم، باعث افزایش شدید قیمت نفت و بحران اقتصادی در کشورهای غربی شد.
• جنبش بایکوت، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم (BDS): این جنبش که در سال ۱۳۸۴ آغاز شد، خواستار تحریم اقتصادی، فرهنگی و دانشگاهی اسرائیل تا زمانی است که اسرائیل به اشغال سرزمین‌های فلسطینی پایان دهد، حقوق برابر برای شهروندان عرب اسرائیلی قائل شود و حق بازگشت آوارگان فلسطینی را به رسمیت بشناسد.

تاریخچه تحریم اقتصادی علیه کره شمالی

کره شمالی، به‌دلیل برنامه‌های هسته‌ای و موشکی‌اش، تحت شدیدترین و جامع‌ترین تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد. این تحریم‌ها، توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد و به‌طور جداگانه توسط ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی و سایر کشورها اعمال شده‌اند.

• دهه ۱۳۷۰: پس از خروج کره شمالی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، شورای امنیت سازمان ملل متحد، اولین قطعنامه تحریمی علیه این کشور را تصویب کرد.
• دهه ۱۳۸۰: با انجام اولین آزمایش هسته‌ای کره شمالی در سال ۱۳۸۵، تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه این کشور تشدید شد. این تحریم‌ها، شامل تحریم‌های تسلیحاتی، تحریم‌های مالی و تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای کره شمالی بود.
• دهه ۱۳۹۰: با ادامه آزمایش‌های هسته‌ای و موشکی کره شمالی، شورای امنیت سازمان ملل متحد، چندین قطعنامه تحریمی دیگر علیه این کشور تصویب کرد. این تحریم‌ها، صادرات زغال‌سنگ، آهن، سرب و منسوجات کره شمالی را ممنوع کردند و محدودیت‌هایی را بر واردات نفت و فرآورده‌های نفتی به این کشور اعمال کردند.
• تحریم‌های یک‌جانبه: ایالات متحده، علاوه بر تحریم‌های سازمان ملل متحد، تحریم‌های یک‌جانبه گسترده‌ای را علیه کره شمالی اعمال کرده است که شامل تحریم بانک‌ها و شرکت‌های کره شمالی، تحریم افراد و نهادهایی که با کره شمالی تجارت می‌کنند و ممنوعیت سفر شهروندان آمریکایی به کره شمالی می‌شود.

تاریخچه تحریم اقتصادی علیه یمن

یمن، به‌دلیل جنگ داخلی و بحران انسانی، تحت تحریم‌های تسلیحاتی و مالی قرار دارد. این تحریم‌ها، با هدف جلوگیری از ارسال سلاح به گروه‌های درگیر در جنگ، به‌ویژه حوثی‌ها (انصارالله) و کمک به حل بحران انسانی اعمال شده‌اند.

• قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت: این قطعنامه که در سال ۱۳۹۴ تصویب شد، تحریم تسلیحاتی علیه حوثی‌ها و نیروهای وفادار به علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهور سابق یمن، اعمال کرد.
• تحریم‌های مالی: ایالات متحده و سایر کشورها، تحریم‌های مالی علیه افراد و نهادهایی که در بی‌ثباتی یمن نقش دارند، اعمال کرده‌اند.

تاریخچه تحریم اقتصادی علیه چین

چین، به‌عنوان یک قدرت اقتصادی نوظهور، در سال‌های اخیر با تحریم‌های محدودی از سوی ایالات متحده و برخی دیگر از کشورها مواجه شده است. این تحریم‌ها، بیشتر در حوزه‌های فناوری، تجارت و حقوق بشر اعمال شده‌اند.

• جنگ تجاری: در سال ۱۳۹۷، دولت دونالد ترامپ، تعرفه‌های گمرکی بر کالاهای وارداتی از چین اعمال کرد. چین نیز در اقدامی متقابل، تعرفه‌هایی را بر کالاهای وارداتی از آمریکا اعمال کرد. این جنگ تجاری، باعث اختلال در تجارت جهانی و کاهش رشد اقتصادی شد.
• تحریم‌های فناوری: ایالات متحده، شرکت‌های چینی فعال در حوزه فناوری، مانند هواوی و ZTE، را به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی تحریم کرده است. این تحریم‌ها، دسترسی این شرکت‌ها به فناوری‌های آمریکایی را محدود کرده است.
• تحریم‌های حقوق بشری: ایالات متحده و برخی دیگر از کشورها، تحریم‌هایی را علیه مقامات چینی به‌دلیل نقض حقوق بشر در منطقه سین‌کیانگ (علیه اویغورها) و هنگ‌کنگ اعمال کرده‌اند.

تاریخچه تحریم اقتصادی علیه دیگر کشورهای جهان

علاوه بر موارد فوق، کشورهای دیگری مانند کوبا، سوریه، ونزوئلا، سودان و زیمبابوه نیز در طول تاریخ، تحت تحریم‌های اقتصادی قرار گرفته‌اند. این تحریم‌ها، دلایل مختلفی داشته‌اند، از جمله:

• کوبا: ایالات متحده، از سال ۱۳۴۱، تحریم‌های گسترده‌ای را علیه کوبا اعمال کرده است. این تحریم‌ها، به‌دلیل انقلاب کمونیستی کوبا و ملی شدن اموال شرکت‌های آمریکایی در این کشور اعمال شدند.
• سوریه: ایالات متحده، اتحادیه اروپا و برخی دیگر از کشورها، تحریم‌هایی را علیه سوریه به‌دلیل جنگ داخلی و نقض حقوق بشر اعمال کرده‌اند.
• ونزوئلا: ایالات متحده، تحریم‌هایی را علیه ونزوئلا به‌دلیل نقض حقوق بشر، فساد و سیاست‌های اقتصادی دولت نیکلاس مادورو اعمال کرده است.
• سودان: ایالات متحده، تحریم‌هایی را علیه سودان به‌دلیل حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر اعمال کرده بود. این تحریم‌ها، در سال ۱۳۹۹، پس از سرنگونی عمر البشیر، رئیس‌جمهور سابق سودان، لغو شدند.
• زیمبابوه: ایالات متحده و اتحادیه اروپا، تحریم‌هایی را علیه زیمبابوه به‌دلیل نقض حقوق بشر و فساد در دوران حکومت رابرت موگابه اعمال کرده بودند.

تحریم اقتصادی روسیه در پی جنگ علیه اوکراین

پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۰)، تحریم‌های گسترده‌ای علیه روسیه توسط ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا، کانادا، ژاپن، استرالیا و سایر کشورها اعمال شد. این تحریم‌ها، بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها علیه یک اقتصاد بزرگ در تاریخ معاصر هستند و بخش‌های مختلفی از اقتصاد روسیه را هدف قرار داده‌اند. این تحریم‌ها شامل حوزه‌های مختلفی می‌شوند.

ایالات متحده و متحدانش، بانک‌های بزرگ روسیه را از سیستم سوئیفت (سیستم پیام‌رسانی مالی بین‌المللی) محروم کردند. این اقدام، دسترسی روسیه به بازارهای مالی بین‌المللی را به‌شدت محدود کرد. همچنین، دارایی‌های بانک مرکزی روسیه در خارج از کشور مسدود شد. در حوزه انرژی، اتحادیه اروپا واردات نفت و زغال‌سنگ از روسیه را ممنوع کرد و سقف قیمتی برای نفت روسیه تعیین کرد. ایالات متحده نیز واردات نفت، گاز طبیعی مایع (LNG) و زغال‌سنگ از روسیه را ممنوع کرد.

در زمینه فناوری، ایالات متحده و متحدانش، صادرات فناوری‌های پیشرفته به روسیه را ممنوع کردند. این تحریم‌ها، صنایع دفاعی، هوافضا و فناوری اطلاعات روسیه را هدف قرار داده‌اند. علاوه بر این‌ها، ایالات متحده و متحدانش، تحریم‌هایی را علیه مقامات ارشد روسیه، از جمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و الیگارش‌های روس (افراد ثروتمند و بانفوذ نزدیک به کرملین) اعمال کردند.

تحریم‌ها چه عواقبی برای ایران داشته است؟

تحریم‌های اقتصادی، تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشته‌اند و تقریباً تمام جنبه‌های زندگی اقتصادی و اجتماعی در ایران را تحت تأثیر قرار داده‌اند. یکی از مهم‌ترین این تأثیرات، کاهش شدید درآمدهای نفتی بوده است.

• تحریم‌های آمریکا بر صادرات نفت ایران، باعث کاهش شدید درآمدهای نفتی ایران شده است. نفت، مهم‌ترین منبع درآمد ارزی ایران است و کاهش صادرات آن، تأثیر قابل‌توجهی بر بودجه دولت و اقتصاد کلان ایران داشته است.

• تحریم‌ها، با کاهش عرضه کالاها و خدمات و افزایش هزینه‌های واردات، باعث افزایش شدید تورم در ایران شده‌اند. تورم بالا، قدرت خرید مردم را کاهش داده و باعث افزایش فقر و نابرابری شده است. همچنین، تحریم‌ها، با کاهش درآمدهای ارزی و افزایش تقاضا برای ارز، باعث کاهش شدید ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی شده‌اند. کاهش ارزش پول ملی، باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی و تشدید تورم شده است.

• تحریم‌ها، با ایجاد بی‌ثباتی اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری و اختلال در تجارت خارجی، باعث رکود اقتصادی در ایران شده‌اند. رکود اقتصادی، باعث کاهش تولید، افزایش بیکاری و کاهش سطح رفاه عمومی شده است. تحریم‌ها، با تعطیلی یا کاهش فعالیت بسیاری از کسب‌وکارها، به‌ویژه در بخش‌های وابسته به واردات و صادرات، باعث افزایش بیکاری در ایران شده‌اند. همچنین، تحریم‌ها، دسترسی ایران به کالاهای ضروری مانند دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی را محدود کرده‌اند.

• تحریم‌ها، دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته را محدود کرده‌اند. این امر، باعث کند شدن روند توسعه در بخش‌های مختلف اقتصاد، به‌ویژه در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و خودروسازی شده است. تحریم‌ها، با ایجاد محدودیت در تجارت رسمی، باعث گسترش فساد و اقتصاد زیرزمینی در ایران شده‌اند. در نهایت، تحریم‌ها، علاوه بر تأثیرات اقتصادی، تأثیرات اجتماعی منفی نیز داشته‌اند، از جمله افزایش مهاجرت، افزایش نابرابری و کاهش امید به آینده.

آیا تحریم‌ها می‌توانند باعث تغییر رژیم شوند؟

یکی از اهداف اعلام‌نشده برخی از تحریم‌ها، تغییر رژیم در کشور هدف است. اما تجربه نشان داده است که تحریم‌ها به‌ندرت به این هدف می‌رسند. در واقع، تحریم‌ها می‌توانند با تضعیف اقتصاد و ایجاد نارضایتی عمومی، به‌طور غیرمستقیم به بی‌ثباتی سیاسی کمک کنند؛ اما تغییر رژیم، هدفی است که کشور یا کشورهای تحریم‌کننده معمولاً به آن دست پیدا نمی‌کنند.

جمع‌بندی

تحریم‌های اقتصادی، ابزاری قدرتمند اما بحث‌برانگیز در سیاست بین‌الملل هستند. این تحریم‌ها، می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد، سیاست و جامعه کشورهای هدف داشته باشند، اما در عین حال، می‌توانند عواقب ناخواسته‌ای نیز داشته باشند و به مردم عادی آسیب برسانند. تحریم‌ها، ابزاری ساده نیستند و انواع مختلفی دارند. تأثیرات آن‌ها به عوامل متعددی بستگی دارد و همیشه قابل پیش‌بینی نیست.

تحریم‌ها می‌توانند اهداف مختلفی داشته باشند، از تغییر سیاست‌های داخلی و خارجی یک کشور گرفته تا مبارزه با تروریسم و جلوگیری از اشاعه تسلیحات. سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه شورای امنیت سازمان ملل متحد، نقش مهمی در اعمال و نظارت بر تحریم‌ها دارند. تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، یکی از طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین موارد تحریم در تاریخ معاصر است و تأثیرات عمیقی بر اقتصاد و جامعه ایران داشته است.

سوالات متداول