درحالی‌که جهان به بحران اوکراین چشم دوخته، نشست اخیر در ریاض، با حضور هیئت‌های دیپلماتیک از ایالات متحده و روسیه، موجی از امید و تردید را به‌همراه داشته است. به نظر می‌رسد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در تلاشی بی‌سابقه برای نقش‌آفرینی به‌عنوان معمار صلح بین اوکراین و روسیه است. بااین‌حال، غیبت کشورهای اروپایی در این مذاکرات و واکنش سریع و اضطراری آن‌ها، سؤالات و چالش‌هایی جدید را در پی داشت. از سوی دیگر، اوکراین صراحتاً اعلام کرده که هرگونه معاهده صلحی که بدون حضور و مشارکت فعال آن‌ها به امضا برسد، از سوی این کشور پذیرفته نخواهد شد. در این مقاله، نگاهی خواهیم داشت به آخرین تحولات این نشست و نتایج آن، پس همراه ما باشید.
فهرست مطالب:
- اعضای هیئت‌های دیپلماتیک حاضر در ریاض
- نگاهی به پیش‌زمینه نشست ریاض
- پایان انزوای روسیه با مذاکرات جدید
- مطالبات روسیه: درخواست سرزمین و برکناری زلنسکی
- مخالفت روسیه با نقش نیروهای ناتو در اوکراین
- پتانسیل همکاری‌های اقتصادی
- عربستان سعودی: بازیگری نوظهور در دیپلماسی جهانی
- اعتراض زلنسکی به مذاکرات روسیه و ایالات متحده
- واکنش رهبران کشورهای اروپایی به نشست صلح ریاض
- سخن پایانی
اعضای هیئت‌های دیپلماتیک حاضر در ریاض
در روز سه‌شنبه، ۱۸ فوریه ۲۰۲۵، دیپلمات‌های ارشد مسکو و واشنگتن بر سر میز مذاکرات برای بحث در مورد طرح «صلح» برای اوکراین، بدون حضور نمایندگان این کشور، نشستند. شخصیت‌های آمریکایی کلیدی در این مذاکرات شامل افراد زیر بودند:
- مارکو روبیو (Marco Rubio)؛ وزیر امور خارجه ایالات متحده
- مایک والتز (Mike Waltz)؛ مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور دونالد ترامپ
- استیو ویتکاف (Steve Witkoff)؛ فرستاده ویژه ترامپ به خاورمیانه
همچنین، شخصیت‌های زیر فرستادگان مسکو به ریاض بودند:
- سرگئی لاوروف (Sergey Lavrov)؛ وزیر امور خارجه
- یوری اوشاکوف (Yuri Ushakov)؛ مشاور ارشد سیاست خارجی کرملین
- کیریل دمیتریف (Kirill Dmitriev)؛ رئیس صندوق ثروت ملی روسیه
نگاهی به پیش‌زمینه نشست ریاض
در سه‌شنبه‌ای که گذشت، دیپلمات‌های برجسته مسکو و واشنگتن در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، برای بررسی طرح «صلح» در اوکراین گردهم آمدند؛ البته بدون حضور نمایندگان اوکراین. این نشست در کاخ درعیه، اقامتگاه خانواده سلطنتی سعودی، برگزار شد.
پیش از برگزاری نشست پیش‌بینی می‌شد که بحث‌ها شامل آمادگی برای مذاکرات احتمالی درباره پایان‌دادن به جنگ روسیه و اوکراین و همچنین، تنظیم جلسه‌ای مستقیم بین ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده باشد.
همچنین، پیش از آغاز مذاکرات، کیریل دمیتریف اعلام کرد که روسیه پیشنهادات تجاری و اقتصادی متعددی به آمریکا ارائه داده و انتظار دارد که طی دو تا سه ماه آینده پیشرفت‌هایی حاصل شود. او افزود: «جامعه تجاری آمریکا با خروج از بازار روسیه، بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار را از دست داده است. بنابراین، شناسایی راه‌های اقتصادی متقابل و راه‌حل‌های سازنده برای آمریکا و کشورهای دیگر که به جذابیت بازار روسیه پی برده‌اند، حیاتی خواهد بود.» علاوه‌بر آن، دمیتریف اشاره کرد که روسیه و آمریکا باید پروژه‌های مشترکی را به‌ویژه در قطب شمال آغاز کنند.
از طرفی، منبعی از واشنگتن‌پست فاش کرد که هدف اصلی کرملین در این مذاکرات، حذف تحریم‌ها علیه روسیه، از جمله تحریم‌هایی است که مقامات ارشد و میلیاردرهای برجسته روسی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
پایان انزوای روسیه با مذاکرات جدید
پس از آغاز تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، این کشور از صحنه دیپلماسی جهانی کنار گذاشته شده بود؛ اما نشست روز سه‌شنبه در ریاض، علی‌رغم حمله گسترده پهپادهای روسیه به اوکراین، تنها چند ساعت قبل از آغاز آن، نشان از پایان این انزوا داشت. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، این نشست را «بسیار مفید» توصیف کرد و گفت: «ما نه‌تنها حرف زدیم، بلکه به یکدیگر گوش کردیم.»
در این نشست، دو طرف توافق کردند که ارتباطات دیپلماتیک را بازسازی کنند. در این زمینه، مارکو روبیو گفت که اگر جنگ در اوکراین پایان یابد، فرصت‌هایی فوق‌العاده برای هر دو کشور، ایالات متحده و روسیه، وجود خواهد داشت. همچنین، او افزود که ایالات متحده می‌تواند در مسائل ژئوپلیتیکی و اقتصادی با روسیه همکاری کند.
استیو ویتکاف نیز این نشست را «مثبت، سرزنده و سازنده» خواند و گفت: «ما نمی‌توانستیم نتیجه بهتری از این جلسه تصور کنیم؛ چراکه بسیار قوی بود.»
مطالبات روسیه: درخواست سرزمین و برکناری زلنسکی
هیچ‌یک از مقامات آمریکایی و روسی نشانه‌ای را از بررسی جزئیات احتمالی برای امتیازدادن توسط روسیه و اوکراین به‌منظور پایان‌دادن به درگیری‌ها فاش نکردند؛ اما واسیلی نِبِنزیا (Vasily Nebenzya)، قائم مقام وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه و نامزد نمایندگی دائم این کشور در سازمان ملل، در آستانه مذاکرات، مطالبات کلیدی مسکو را مشخص کرد. احتمالاً بسیاری از این مطالبات توسط کی‌یف غیرقابل قبول تلقی خواهند شد.
نبنزیا در جلسه شورای امنیت سازمان ملل در روز دوشنبه اعلام کرد که روسیه می‌خواهد کنترل کامل مناطق دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا را به دست آورد. او افزود که این مناطق و کریمه، شبه‌جزیره جنوبی اوکراین که روسیه در سال ۲۰۱۴ به‌طور غیرقانونی تصرف کرده بود، «غیرقابل بازگشت» است.
او به اشتباه ادعا کرد که این مناطق «به فدراسیون روسیه پیوسته‌اند»؛ با اشاره به همه‌پرسی‌هایی که توسط مقامات منصوب روسیه در مناطق اشغالی برگزار شده بود و به‌طور گسترده توسط اوکراین و متحدان غربی آن تقبیح شده است.
بر اساس گزارش مؤسسه مطالعه جنگ، یک نهاد نظارتی مستقر در ایالات متحده، در حال حاضر روسیه حدود ۹۹درصد از منطقه لوهانسک، ۷۰درصد از منطقه دونتسک و تقریباً ۷۵درصد از هر دو منطقه خرسون و زاپوریژیا را اشغال کرده است. نبنزیا در این رابطه گفت که مذاکرات صلح باید این وضعیت را اصلاح کند. او اصرار داشت که اوکراین کنترل بخش‌هایی از این چهار منطقه را که تحت‌اشغال روسیه نیستند، واگذار کند.
همچنین، نبنزیا به‌وضوح اعلام کرد که روسیه خواهان برکناری زلنسکی از مقام خود است. سفیر روسیه زلنسکی را «رئیس‌جمهور خودخوانده اوکراین» خوانده و حکومت او را «حکومت زلنسکی» توصیف کرد و گفت که هیچ‌یک در «اوکراین جدید» نقش نخواهند داشت.
باید به این نکته توجه داشت که زلنسکی در انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین در سال ۲۰۱۹ با اکثریت آرا پیروز شد. دوره ریاست‌جمهوری او باید در ماه مه گذشته پایان می‌یافت؛ اما او به‌دلیل وضعیت جنگی از برگزاری انتخابات جلوگیری کرد و در مقام خود باقی ماند. ازاین‌رو، دونالد ترامپ نیز از احتمال برگزاری انتخابات استقبال کرده است. او اعتقاد دارد که علی‌رغم وضعیت جنگی اوکراین، در حال حاضر زلنسکی از استقبالی کمتر از ۴درصد برخوردار است.
مخالفت روسیه با نقش نیروهای ناتو در اوکراین
در ادامه، نبنزیا گفت که اوکراین باید یک «کشور غیرنظامی و بی‌طرف» باشد و عضو هیچ بلوک یا اتحادیه‌ای نباشد. اوکراین مدت‌هاست که به‌دنبال پیوستن به ناتو است و این اتحاد دفاعی هم اعلام کرده که درهای آن برای هر کشوری که مایل به پیوستن باشد و معیارهای پذیرش را برآورده کند، باز خواهد بود.
در همین زمینه، سرگئی لاوروف در نشست ریاض تصریح کرد که روسیه نیروهای ناتو را به‌عنوان حافظ صلح در اوکراین نمی‌پذیرد. بااین‌حال، ترامپ در شب سه‌شنبه در پاسخ به سؤالی درباره حمایت از استقرار نیروهای حافظ صلح اروپایی در اوکراین گفت که به‌هیچ‌وجه با آن مخالف نیست. در این رابطه، ترامپ به خبرنگاران گفت: «اگر آن‌ها بخواهند این کار را انجام دهند، من کاملاً موافقم.» او افزود که فرانسه و بریتانیا آمادگی خود را برای اعزام نیروها به اوکراین اعلام کرده‌اند. بااین‌حال، ایالات متحده به‌خاطر فاصله جغرافیایی، در این طرح شرکت نخواهد کرد.
مارکو روبیو نیز در روز سه‌شنبه پیشنهاد داد که در نهایت، شرکای اروپایی اوکراین باید بر سر میز مذاکرات حاضر باشند. بااین‌وجود، نبنزیا اظهار داشت که اتحادیه اروپا و بریتانیا نمی‌توانند به‌عنوان واسطه یا جزئی از هر توافقی در مورد اوکراین شرکت کنند. او گفت که اتحادیه اروپا و بریتانیا در دستیابی به هرگونه توافقی با روسیه ناتوان هستند؛ زیرا آن‌ها توسط «روس‌هراسی بدوی» کور شده‌اند.
پتانسیل همکاری‌های اقتصادی
سرگئی لاوروف اعلام کرد که تمایل بسیاری برای رفع موانع اقتصادی بین دو کشور وجود دارد. پس از تهاجم، ایالات متحده و کشورهای غربی موجی از تحریم‌ها را علیه مسکو اعمال کردند. همچنین، مارکو روبیو اعتقاد دارد که با توجه به تحریم‌های اعمال‌شده توسط اروپایی‌ها، آن‌ها باید در مذاکرات برای رفع این تحریم‌ها مشارکت داشته باشند.
این دیپلماسی سریع که شش روز پیش و تنها با یک تماس تلفنی بین پوتین و ترامپ آغاز شد، در اوکراین و پایتخت‌های اروپایی نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. اروپایی‌ها معتقدند که ممکن است پوتین و ترامپ به توافقی سریع دست یابند که منافع امنیتی آن‌ها را نادیده بگیرد؛ یعنی این توافق به مسکو برای تهاجمش پاداش بدهد و در آینده، روسیه به کشورهای دیگر نیز حمله کند.
عربستان سعودی: بازیگری نوظهور در دیپلماسی جهانی
مذاکرات صلح بین روسیه و ایالات متحده در ریاض، فرصتی برای عربستان سعودی بود تا نقش خود را به‌عنوان یک بازیگر جهانی تقویت کند. در این مدت، هیئت روسی در هتل پنج‌ستاره ریتز-کارلتون اقامت داشت و با غذاهایی لوکس، همچون اسکالوپ، میگو، سالمون، بره کامل و کیک کناف پذیرایی شد.
در سال‌های اخیر، عربستان سعودی با کمپین‌های روابط عمومی جهانی تلاش کرده تا تصورات منفی را درباره این کشور تغییر دهد. عربستان که به‌دلیل سوابق حقوق بشری خود مورد انتقاد قرار گرفته بود، با میزبانی مذاکرات صلح، نقش خود را به‌عنوان مرکزی برای تصمیم‌گیری‌های جهانی تقویت کرد. این کشور که به‌دلیل اتهامات در مورد قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، با دیدگاهی منفی مواجه شده بود، حالا به‌دنبال ترمیم نگاه جهانیان است.
از طرفی، ترامپ در یک نشست سرمایه‌گذاری در میامی که توسط صندوق سرمایه‌گذاری ملی سعودی برگزار شد، نقش ریاض را در این مذاکرات ستایش کرد و این کشور را مکانی بسیار ویژه دانست.
اعتراض زلنسکی به مذاکرات روسیه و ایالات متحده
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، اعلام کرد که مسافرت خود را به عربستان سعودی به تعویق انداخته است. او گفت: «ما به این نشست روسی-آمریکایی در عربستان سعودی دعوت نشده‌ایم. این موضوع برای ما شوکه‌کننده بود. نمی‌خواهم هیچ‌گونه تصادفی رخ دهد، بنابراین به عربستان سعودی نمی‌روم.»
در واقع، زلنسکی سفر خود را به تعویق انداخت تا شائبه‌ای درباره تأیید نشست ریاض توسط او پیش نیاید. زلنسکی بار دیگر به این نکته اشاره داشت که هیچ تصمیمی درباره آینده اوکراین نمی‌تواند بدون مشارکت کی‌یف گرفته شود. او همچنین اعلام کرد که انتظار دارد مقامات آمریکایی به اوکراین سفر کنند و اشاره داشت که کیت کلگ، فرستاده ویژه ترامپ به اوکراین، در تاریخ ۱۹ فوریه، به کی‌یف خواهد رسید.
همچنین، زلنسکی گفت: «هر کشوری می‌تواند روابط دوجانبه خود را با سایر کشورها داشته باشد. شما می‌توانید درباره هر چیزی بحث کنید، اما نمی‌توانید بدون مشارکت اوکراین تصمیم بگیرید که چگونه جنگ در در این کشور پایان بیابد.»
واکنش رهبران کشورهای اروپایی به نشست صلح ریاض
روز دوشنبه، رهبران کشورهای اروپایی در پاریس یک جلسه اضطراری برگزار کردند تا مواضع خود را پس از اعلام دولت ترامپ مبنی بر حذف آن‌ها از مذاکرات با روسیه، با یکدیگر هماهنگ کنند. این گردهمایی که شامل چندین رهبر کلیدی اروپایی بود، با هدف بررسی «وضعیت اوکراین و مسائل امنیتی در اروپا» و «همگرایی همه شرکای علاقه‌مند به صلح و امنیت» در منطقه برگزار شد. دفتر رئیس‌جمهور فرانسه، امانوئل مکرون، در بیانیه‌ای اعلام کرد که او قبل از جلسه روز دوشنبه با دونالد ترامپ صحبت کرده است؛ اما جزئیاتی را از این گفت‌وگو ارائه نداد.
ازاین‌رو، رهبران آلمان، بریتانیا، ایتالیا، لهستان، اسپانیا، هلند، دانمارک و اتحادیه اروپا در کاخ الیزه در پاریس برای بررسی وضعیت امنیتی قاره گردهم آمدند. دبیرکل ناتو، مارک روته نیز در این نشست حضور داشت.
نخست‌وزیر بریتانیا، کی‌یر استارمر، پس از جلسه در پاریس گفت که باید تعهد امنیتی از سوی ایالات متحده برای اعزام نیروهای حافظ صلح به اوکراین وجود داشته باشد. او افزود: «اروپا باید نقش خود را ایفا کند و من آماده‌ام که نیروهای بریتانیایی را به‌همراه دیگران به اوکراین اعزام کنم؛ درصورتی‌که یک توافق صلح پایدار وجود داشته باشد. بااین‌حال، باید یک ضمانت امنیتی از سوی ایالات متحده ارائه شود؛ زیرا فقط یک ضمانت امنیتی از سوی این کشور می‌تواند به‌طور مؤثر روسیه را از حمله مجدد به اوکراین بازدارد.»
نظیر دانمارکی او، مته فردریکسن، نیز هشدار داد که یک توافق آتش‌بس سریع می‌تواند به روسیه اجازه دهد که مجدداً نیروهای خود را تجدید کرده و دوباره به اوکراین یا کشوری دیگر در اروپا حمله کند. او گفت: «متأسفانه، روسیه اکنون تمام اروپا را تهدید می‌کند.»
ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، نیز اعلام کرد که بحث‌هایی درباره اعزام نیروهای فرانسوی، بریتانیایی و لهستانی (کشورهایی که سه ارتش بزرگ اروپا را در اختیار دارند) در حال انجام است تا آتش‌بس در اوکراین تضمین شود.
سخن پایانی
نشست صلح ریاض به‌عنوان نخستین تلاش رسمی برای پایان‌دادن به درگیری‌ها در اوکراین، نشان‌دهنده یک نقطه عطف در دیپلماسی جهانی است. مذاکرات بین روسیه و ایالات متحده با وجود چالش‌ها و پیچیدگی‌های فراوان، فرصتی برای بررسی راهکارهای حل منازعات و تقویت روابط بین‌المللی فراهم می‌کند. بااین‌حال، غیبت اوکراین در این مذاکرات نگرانی‌هایی را ایجاد کرده که نشان از اهمیت بالای مشارکت همه طرف‌های درگیر دارد.
واکنش رهبران اروپایی به این نشست، تأکیدی بر نیاز به هماهنگی و همکاری بین‌المللی است. اروپا نیز باید نقشی فعال‌تر در این مذاکرات ایفا کند تا امنیت و ثبات منطقه‌ای به‌بهترین‌شکل ممکن تضمین شود. در پایان، تلاش‌های دیپلماتیک در ریاض، علی‌رغم تمام مسائل و چالش‌ها، فرصتی برای حرکت به‌سوی صلح و همکاری بین‌المللی است. تنها با مشارکت همه طرف‌های درگیر و توجه به منافع مشترک می‌توان به راهکارهای پایدار و مؤثری دست یافت که آینده‌ای بهتر را برای اوکراین و جامعه جهانی به ارمغان می‌آورد. دراین‌بین، نباید از رویکرد عربستان سعودی به‌عنوان یکی از کشورهای خاورمیانه برای مخابره چهره‌ای صلح‌دوست از خود به جهانیان غافل شویم.
