اقتصاد کلاسیک؛ مکتبی که جهان را متحول کرد

اقتصاد کلاسیک، نخستین مکتب منسجم در تاریخ علم اقتصاد، با شکل‌گیری در قرن‌های هجدهم و نوزدهم میلادی، مسیر تفکر اقتصادی جهان را دگرگون ساخت. این مکتب فکری که ریشه در اندیشه‌های متفکرانی چون آدام اسمیت، دیوید ریکاردو و توماس مالتوس دارد، با تمرکز بر قوانین طبیعی بازار و آزادی اقتصادی، چارچوبی نوین برای درک روابط اقتصادی ارائه داد و به‌عنوان سنگ بنای اقتصاد مدرن شناخته می‌شود.

گرچه نخستین جرقه‌های تفکر اقتصادی به تمدن‌های باستان بازمی‌گردد، اما این مکتب کلاسیک بود که در اوج انقلاب صنعتی، با ارائه نظریات منسجم درباره تولید، توزیع و مبادله کالا و خدمات، مفاهیم بنیادین اقتصاد را پایه‌گذاری کرد. تأثیر این مکتب فکری چنان عمیق و گسترده بود که حتی امروز نیز، پس از گذشت دو قرن، ردپای آن را می‌توان در تحلیل‌های اقتصادی معاصر و سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی مشاهده کرد.

مفهوم اقتصاد کلاسیک

اقتصاد کلاسیک، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مکاتب اقتصادی، نقشی اساسی در شکل‌گیری تفکرات اقتصادی مدرن داشته است. این مکتب فکری که در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی پا به عرصه وجود گذاشت، مجموعه‌ای از نظریات و دیدگاه‌های اقتصادی را در بر می‌گیرد که بر اصول بازار آزاد و عدم دخالت دولت در اقتصاد تأکید دارد.

در واقع، اقتصاد کلاسیک را می‌توان به‌عنوان نخستین مکتب منسجم در علم اقتصاد دانست که به‌طور سیستماتیک به بررسی مسائل اقتصادی پرداخته است. این مکتب با تمرکز بر مفاهیمی چون تقسیم کار، رشد اقتصادی و نقش بازار در تخصیص منابع، پایه‌های نظری برای درک بهتر سازوکارهای اقتصادی را فراهم آورد.

اقتصاددانان کلاسیک بر این باور بودند که اقتصاد به‌طور طبیعی به سمت تعادل حرکت می‌کند و نیروهای بازار، بدون نیاز به دخالت خارجی، قادر به حل مشکلات اقتصادی هستند. این دیدگاه که به «دست نامرئی» آدام اسمیت معروف است، نقش محوری در شکل‌گیری نظریات اقتصاد کلاسیک داشته است.

چرا اصطلاح کلاسیک؟

اصطلاح «کلاسیک» در اقتصاد کلاسیک، داستانی جالب و پرمعنا دارد. این واژه نه تنها به قدمت و اهمیت این مکتب اشاره دارد، بلکه ریشه در تاریخ تفکر اقتصادی نیز دارد. اما چرا این مکتب را «کلاسیک» می‌نامند؟

در واقع، اصطلاح «اقتصاد کلاسیک» اولین بار توسط کارل مارکس، فیلسوف و اقتصاددان مشهور آلمانی، به کار برده شد. مارکس از این اصطلاح برای اشاره به آثار اقتصاددانان برجسته‌ای چون آدام اسمیت و دیوید ریکاردو استفاده کرد. او این متفکران را به‌عنوان نمایندگان اصلی تفکر اقتصادی زمان خود می‌دید و آثارشان را به‌عنوان مراجع کلاسیک در زمینه اقتصاد می‌شناخت.

بعدها، این اصطلاح توسط جان مینارد کینز، اقتصاددان برجسته بریتانیایی، گسترش یافت. کینز از واژه «کلاسیک» برای توصیف تمام نظریات اقتصادی پیش از خود استفاده کرد. این امر باعث شد که مفهوم اقتصاد کلاسیک، طیف وسیع‌تری از نظریات اقتصادی را در بر بگیرد.

استفاده از واژه «کلاسیک» در این زمینه، نشان‌دهنده اهمیت و تأثیرگذاری این مکتب در شکل‌گیری پایه‌های علم اقتصاد است. همانطور که آثار کلاسیک در ادبیات یا هنر، نقشی ماندگار و الهام‌بخش دارند، نظریات اقتصاد کلاسیک نیز به‌عنوان سنگ بنای تفکر اقتصادی مدرن شناخته می‌شوند.

تاریخچه ظهور اقتصاد کلاسیک

تاریخچه ظهور اقتصاد کلاسیک، داستانی پرفراز و نشیب از تحول اندیشه اقتصادی است. این مکتب فکری که ریشه در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی دارد، در بستر تحولات عظیم اجتماعی و اقتصادی آن دوران شکل گرفت.

انقلاب صنعتی، نقطه عطفی در تاریخ اقتصاد جهان بود که زمینه را برای ظهور اقتصاد کلاسیک فراهم کرد. این دوره با تغییرات گسترده در شیوه‌های تولید، رشد شهرنشینی و افزایش تجارت بین‌المللی همراه بود. در چنین فضایی، نیاز به درک عمیق‌تر از سازوکارهای اقتصادی بیش از پیش احساس می‌شد.

آدام اسمیت که اغلب به‌عنوان پدر اقتصاد کلاسیک شناخته می‌شود، با انتشار کتاب «ثروت ملل» در سال 1776، نقطه آغازی برای این مکتب فکری رقم زد. اسمیت با معرفی مفاهیمی چون «دست نامرئی» و تأکید بر اهمیت رقابت آزاد، پایه‌های نظری اقتصاد کلاسیک را بنا نهاد.

پس از اسمیت، متفکران دیگری چون دیوید ریکاردو، توماس مالتوس و جان استوارت میل، به توسعه و تکمیل نظریات اقتصاد کلاسیک پرداختند. هر یک از این اندیشمندان، با ارائه نظریات خود در زمینه‌هایی چون تجارت بین‌الملل، جمعیت و توزیع درآمد، به غنای این مکتب فکری افزودند.

دوره اوج اقتصاد کلاسیک را می‌توان اواسط قرن نوزدهم دانست، زمانی که این مکتب به‌عنوان پارادایم غالب در تفکر اقتصادی شناخته می‌شد. با این حال، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، با ظهور مکاتب جدیدی چون اقتصاد نئوکلاسیک و بعدها اقتصاد کینزی، چالش‌هایی برای اقتصاد کلاسیک پدید آمد.

بنیانگذاران اقتصاد کلاسیک

اقتصاد کلاسیک، همچون درختی تنومند، ریشه در اندیشه‌های متفکران بزرگی دارد که با نبوغ خود، شالوده‌های این مکتب فکری را بنا نهادند. این بنیانگذاران، با ارائه نظریات نوآورانه و بینش‌های عمیق خود، مسیر تفکر اقتصادی را برای نسل‌های آینده هموار کردند.

آدام اسمیت، فیلسوف و اقتصاددان اسکاتلندی، را می‌توان به‌حق پدر اقتصاد کلاسیک نامید. او با انتشار کتاب مشهور خود، «ثروت ملل»، در سال 1776، سنگ بنای این مکتب را گذاشت. اسمیت با معرفی مفاهیمی چون «دست نامرئی» و تأکید بر اهمیت تقسیم کار و رقابت آزاد، چارچوب اصلی تفکر اقتصاد کلاسیک را شکل داد.

دیوید ریکاردو، اقتصاددان انگلیسی، نقشی کلیدی در توسعه نظریات اقتصاد کلاسیک داشت. او با ارائه نظریه مزیت نسبی در تجارت بین‌الملل و تحلیل‌های خود درباره توزیع درآمد، به غنای این مکتب فکری افزود. کتاب «اصول اقتصاد سیاسی و مالیات‌ستانی» ریکاردو که در سال 1817 منتشر شد، از آثار کلاسیک در این زمینه به شمار می‌رود.

توماس رابرت مالتوس، دیگر چهره برجسته اقتصاد کلاسیک، با نظریه جمعیت خود شهرت یافت. مالتوس در کتاب «رساله‌ای درباره اصل جمعیت» که در سال 1798 منتشر شد، به بررسی رابطه بین رشد جمعیت و منابع اقتصادی پرداخت. اگرچه نظریات او بعدها مورد انتقاد قرار گرفت، اما تأثیر عمیقی بر تفکر اقتصادی زمان خود گذاشت.

جان استوارت میل، فیلسوف و اقتصاددان انگلیسی، را می‌توان آخرین متفکر بزرگ مکتب کلاسیک دانست. میل با تلفیق اندیشه‌های پیشینیان خود و افزودن بینش‌های جدید، به ویژه در زمینه توزیع ثروت و رفاه اجتماعی، نقش مهمی در تکامل اقتصاد کلاسیک ایفا کرد.

این متفکران بزرگ، با ارائه نظریات و تحلیل‌های خود، نه تنها پایه‌های اقتصاد کلاسیک را محکم کردند، بلکه راه را برای توسعه بیشتر علم اقتصاد هموار ساختند. میراث فکری آنها همچنان در مباحث اقتصادی امروز نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.

مهم‌ترین اصول و عقاید اقتصاد کلاسیک

اقتصاد کلاسیک، همچون ستون‌های محکم یک بنای باشکوه، بر پایه اصول و عقایدی استوار است که شالوده این مکتب فکری را تشکیل می‌دهند. این اصول، نه تنها در زمان خود انقلابی در تفکر اقتصادی ایجاد کردند، بلکه تا به امروز نیز تأثیر عمیقی بر نظریات اقتصادی داشته‌اند.

یکی از مهم‌ترین اصول اقتصاد کلاسیک، اعتقاد به «دست نامرئی» بازار است. این مفهوم که توسط آدام اسمیت مطرح شد، بیان می‌کند که نیروهای بازار آزاد، بدون نیاز به دخالت دولت، می‌توانند به بهترین شکل منابع را تخصیص دهند. اقتصاددانان کلاسیک معتقد بودند که افراد با دنبال کردن منافع شخصی خود، ناخودآگاه به منفعت جمعی جامعه کمک می‌کنند.

اصل دیگر، قانون «سِی» است که توسط ژان باتیست سِی مطرح شد. طبق این قانون، عرضه، تقاضای خود را ایجاد می‌کند و بنابراین، رکود اقتصادی طولانی‌مدت غیرممکن است. این دیدگاه خوش‌بینانه به توانایی بازار در تصحیح خود، یکی از ویژگی‌های بارز تفکر کلاسیک است.

اقتصاددانان کلاسیک همچنین به انعطاف‌پذیری قیمت‌ها و دستمزدها اعتقاد داشتند. آن‌ها معتقد بودند که در صورت عدم تعادل در بازار، قیمت‌ها و دستمزدها به سرعت تعدیل می‌شوند تا تعادل مجدداً برقرار شود. این اصل، پایه نظریه تعادل عمومی در اقتصاد کلاسیک را تشکیل می‌دهد.

سه نظریه اصلی مکتب اقتصاد کلاسیک

مکتب اقتصاد کلاسیک بر سه نظریه بنیادین استوار است که همچون ستون‌های اصلی، ساختار این مکتب فکری را شکل می‌دهند. این نظریات که حاصل تفکر و پژوهش اقتصاددانان برجسته این مکتب هستند، درک عمیقی از سازوکارهای اقتصادی ارائه می‌دهند.

نخستین نظریه، «نظریه ارزش کار» است که توسط آدام اسمیت و دیوید ریکاردو توسعه یافت. طبق این نظریه، ارزش یک کالا به میزان کار صرف شده برای تولید آن بستگی دارد. این دیدگاه، پایه‌ای برای درک مفهوم قیمت‌گذاری و ارزش در اقتصاد فراهم کرد.

دومین نظریه کلیدی، «نظریه توزیع درآمد» است که عمدتاً توسط دیوید ریکاردو مطرح شد. این نظریه به بررسی چگونگی توزیع درآمد ملی میان طبقات مختلف جامعه (کارگران، سرمایه‌داران و زمین‌داران) می‌پردازد و نقش مهمی در درک ساختار اقتصادی جوامع دارد.

سومین نظریه اساسی، «نظریه تجارت آزاد» است که بر پایه اصل مزیت نسبی ریکاردو بنا شده است. این نظریه استدلال می‌کند که تجارت آزاد بین کشورها، به نفع همه طرف‌های درگیر است و باعث افزایش رفاه جهانی می‌شود.

ارتباط اقتصاد کلاسیک و نظریه بازارهای آزاد

ارتباط میان اقتصاد کلاسیک و نظریه بازارهای آزاد، همچون تار و پودی درهم‌تنیده است که یکی بدون دیگری معنا نمی‌یابد. این پیوند عمیق که ریشه در اصول بنیادین اقتصاد کلاسیک دارد، نقشی اساسی در شکل‌گیری نظام‌های اقتصادی مدرن ایفا کرده است.

اقتصاددانان کلاسیک معتقد بودند که بازار آزاد، بهترین مکانیسم برای تخصیص منابع و تنظیم فعالیت‌های اقتصادی است. آن‌ها استدلال می‌کردند که رقابت آزاد و عدم دخالت دولت، به کارآمدترین نتایج اقتصادی منجر می‌شود. این دیدگاه که با مفهوم «دست نامرئی» آدام اسمیت تقویت شد، پایه‌ای برای توسعه نظریه‌های بازار آزاد در قرون بعدی شد.

در نگاه اقتصاد کلاسیک، بازار آزاد نه تنها یک سیستم اقتصادی، بلکه یک مکانیسم خودتنظیم‌کننده است که می‌تواند عرضه و تقاضا را به تعادل برساند و قیمت‌های منصفانه را تعیین کند. این دیدگاه که امروزه نیز در بسیاری از نظریات اقتصادی معاصر بازتاب دارد، نقش مهمی در شکل‌گیری سیاست‌های اقتصادی در سراسر جهان داشته است.

نظریه‌های اصلی مکتب اقتصاد کلاسیک

نظریه ارزش کار آدام اسمیت

آدام اسمیت با ارائه نظریه ارزش کار، تحولی عظیم در درک مفهوم ارزش ایجاد کرد. او معتقد بود که ارزش واقعی یک کالا را میزان کار صرف شده برای تولید آن تعیین می‌کند. این نظریه که بعدها توسط ریکاردو تکمیل شد، پایه‌ای برای درک روابط تولید و مبادله در اقتصاد فراهم آورد.

نظریه مزیت نسبی دیوید ریکاردو

ریکاردو با معرفی نظریه مزیت نسبی، انقلابی در درک تجارت بین‌الملل ایجاد کرد. این نظریه نشان می‌دهد که حتی اگر کشوری در تولید همه کالاها مزیت مطلق داشته باشد، تجارت بین‌المللی همچنان می‌تواند به نفع همه طرف‌ها باشد.

نظریه جمعیت مالتوس

توماس مالتوس با ارائه نظریه جمعیت خود، رابطه بین رشد جمعیت و منابع اقتصادی را تحلیل کرد. او هشدار داد که رشد جمعیت به صورت هندسی و رشد منابع به صورت حسابی است که می‌تواند به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شود.

نظریه اقتصاد کینزی

نظریه اقتصاد کینزی که توسط جان مینارد کینز در دهه 1930 میلادی مطرح شد، پاسخی به نارسایی‌های اقتصاد کلاسیک در مواجهه با رکود بزرگ بود. این نظریه که انقلابی در تفکر اقتصادی ایجاد کرد، دیدگاه‌های جدیدی درباره نقش دولت در اقتصاد ارائه داد.

کینز برخلاف اقتصاددانان کلاسیک، معتقد بود که بازارها به‌طور خودکار به تعادل نمی‌رسند و دخالت دولت در شرایط خاص می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی کمک کند. او استدلال می‌کرد که در دوران رکود، افزایش مخارج دولتی و کاهش مالیات‌ها می‌تواند به تحریک تقاضای کل و خروج از رکود کمک کند.

نظریه کینزی همچنین بر اهمیت تقاضای کل در اقتصاد تأکید می‌کند. کینز معتقد بود که مشکلات اقتصادی عمدتاً ناشی از کمبود تقاضای مؤثر است و دولت می‌تواند با سیاست‌های مالی و پولی مناسب، این مشکل را برطرف کند. این دیدگاه، تفاوتی اساسی با نظریه کلاسیک داشت که بر اهمیت عرضه تأکید می‌کرد.

تفاوت بین اقتصاد کینزی و کلاسیک

تفاوت‌های بنیادین میان اقتصاد کینزی و کلاسیک، نشان‌دهنده دو رویکرد متفاوت به مسائل اقتصادی است. این تفاوت‌ها در حوزه‌های مختلفی از جمله نقش دولت، مکانیسم‌های تعادلی بازار و سیاست‌های اقتصادی نمود پیدا می‌کند.

در حوزه نقش دولت، اقتصاد کلاسیک معتقد به حداقل دخالت دولت و اصل «بگذار بگذرد» است، در حالی که اقتصاد کینزی از دخالت فعال دولت در اقتصاد حمایت می‌کند. کینزین‌ها معتقدند که دولت می‌تواند با سیاست‌های مالی و پولی مناسب، نوسانات اقتصادی را کاهش دهد.

در زمینه بیکاری، اقتصاددانان کلاسیک معتقدند که بیکاری همیشه داوطلبانه است و بازار کار به‌طور خودکار به تعادل می‌رسد. در مقابل، کینزین‌ها استدلال می‌کنند که بیکاری غیرارادی نیز وجود دارد و بازار کار ممکن است در وضعیت عدم تعادل باقی بماند.

چالش‌های پیاده‌سازی نظریه کلاسیک اقتصاد

پیاده‌سازی نظریه کلاسیک اقتصاد در دنیای واقعی با چالش‌های متعددی روبرو است. این چالش‌ها که از تفاوت میان فرضیات نظری و واقعیت‌های عملی نشأت می‌گیرند، نقش مهمی در تکامل اندیشه اقتصادی داشته‌اند.

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، فرض انعطاف‌پذیری کامل قیمت‌ها و دستمزدهاست. در دنیای واقعی، قیمت‌ها و به‌ویژه دستمزدها چسبندگی دارند و به‌سرعت به تغییرات شرایط بازار واکنش نشان نمی‌دهند. این امر می‌تواند منجر به عدم تعادل طولانی‌مدت در بازار شود.

چالش دیگر، فرض اطلاعات کامل و عقلانیت کامل عوامل اقتصادی است. در واقعیت، افراد و بنگاه‌ها همیشه به تمام اطلاعات دسترسی ندارند و تصمیمات آن‌ها ممکن است تحت تأثیر عوامل غیراقتصادی قرار گیرد. این محدودیت‌ها می‌تواند کارایی مکانیسم‌های بازار را کاهش دهد.

سقوط اقتصاد کلاسیک

سقوط اقتصاد کلاسیک که با رکود بزرگ دهه 1930 به اوج خود رسید، نقطه عطفی در تاریخ اندیشه اقتصادی بود. این رویداد نشان داد که نظریات کلاسیک در توضیح و حل بحران‌های اقتصادی عمیق ناتوان هستند.

رکود بزرگ، با بیکاری گسترده و کاهش شدید تولید، چالشی جدی برای نظریه خودتنظیمی بازار ایجاد کرد. این بحران نشان داد که برخلاف ادعای اقتصاددانان کلاسیک، بازارها همیشه قادر به تصحیح خود نیستند و گاهی نیاز به مداخله خارجی دارند.

ناتوانی اقتصاد کلاسیک در ارائه راه‌حل‌های مؤثر برای مقابله با رکود، زمینه را برای ظهور نظریات جدید، به‌ویژه نظریه کینزی، فراهم کرد. این تحول، پایان دوران سلطه بلامنازع اقتصاد کلاسیک را رقم زد.

علت روی کار آمدن تفکرات جدید بعد از نظریه اقتصاد کلاسیک

روی کار آمدن تفکرات جدید پس از نظریه اقتصاد کلاسیک، نتیجه مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بود. این تحول فکری، پاسخی به نارسایی‌های نظریه کلاسیک در مواجهه با چالش‌های جدید اقتصادی بود.

یکی از مهم‌ترین دلایل این تغییر، ناتوانی اقتصاد کلاسیک در توضیح و حل مشکلات ناشی از رکود بزرگ دهه 1930 بود. بیکاری گسترده و طولانی‌مدت که در این دوره رخ داد، با پیش‌بینی‌های نظریه کلاسیک مبنی بر خودتنظیمی بازار در تضاد بود. این امر نیاز به رویکردهای جدیدی را که بتوانند این پدیده‌ها را توضیح دهند، آشکار ساخت.

علاوه بر این، تغییرات اجتماعی و سیاسی پس از جنگ جهانی اول نیز در این تحول فکری نقش داشت. افزایش انتظارات عمومی از دولت‌ها برای مداخله در اقتصاد و بهبود شرایط زندگی مردم، زمینه را برای پذیرش نظریات جدیدی که نقش فعال‌تری برای دولت قائل بودند، فراهم کرد.

پیشرفت‌های علمی و فنی نیز در این تحول بی‌تأثیر نبود. توسعه روش‌های آماری و اقتصادسنجی، امکان بررسی دقیق‌تر پدیده‌های اقتصادی را فراهم کرد و نیاز به نظریات جدیدی که بتوانند این داده‌ها را توضیح دهند، ایجاد نمود.

اقتصاد کلاسیک در مقابل اقتصاد نئوکلاسیک

مقایسه اقتصاد کلاسیک و نئوکلاسیک، نشان‌دهنده تکامل اندیشه اقتصادی و تلاش برای پاسخگویی به چالش‌های جدید است. اگرچه اقتصاد نئوکلاسیک ریشه در تفکرات کلاسیک دارد، اما تفاوت‌های قابل توجهی بین این دو مکتب وجود دارد.

اقتصاد کلاسیک بر نظریه ارزش کار تأکید داشت، در حالی که اقتصاد نئوکلاسیک بر نظریه مطلوبیت نهایی متمرکز است. این تغییر، نگاه جدیدی به مفهوم ارزش و قیمت‌گذاری در اقتصاد ارائه داد.

در زمینه تحلیل رفتار اقتصادی، اقتصاد نئوکلاسیک از ابزارهای ریاضی پیشرفته‌تری استفاده می‌کند. این رویکرد، امکان مدل‌سازی دقیق‌تر پدیده‌های اقتصادی را فراهم کرده است.

اقتصاد نئوکلاسیک همچنین توجه بیشتری به رفتار مصرف‌کننده و تولیدکننده در سطح خرد دارد، در حالی که اقتصاد کلاسیک بیشتر بر تحلیل‌های کلان متمرکز بود.

با این حال، هر دو مکتب در اعتقاد به کارایی بازار آزاد و اهمیت رقابت اشتراک نظر دارند، اگرچه اقتصاد نئوکلاسیک شرایط لازم برای کارایی بازار را با دقت بیشتری بررسی می‌کند.

جمع بندی

اقتصاد کلاسیک، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مکاتب اقتصادی، نقشی بنیادین در شکل‌گیری اندیشه اقتصادی مدرن داشته است. این مکتب با ارائه نظریاتی چون دست نامرئی بازار، مزیت نسبی و نظریه ارزش کار، پایه‌های علم اقتصاد را بنا نهاد.

اگرچه اقتصاد کلاسیک در مواجهه با چالش‌های اقتصادی قرن بیستم، به‌ویژه رکود بزرگ، با محدودیت‌هایی روبرو شد، اما میراث آن همچنان در نظریات اقتصادی معاصر قابل مشاهده است. تأکید بر اهمیت بازار آزاد، رقابت و کارایی اقتصادی، از جمله مفاهیمی هستند که ریشه در تفکر کلاسیک دارند.

ظهور مکاتب جدیدی چون اقتصاد کینزی و نئوکلاسیک، نشان‌دهنده تکامل اندیشه اقتصادی و تلاش برای پاسخگویی به چالش‌های جدید است. این مکاتب، ضمن بهره‌گیری از میراث اقتصاد کلاسیک، سعی در رفع نواقص و محدودیت‌های آن داشته‌اند.

در نهایت، درک اقتصاد کلاسیک برای فهم سیر تحول اندیشه اقتصادی و شکل‌گیری نظام‌های اقتصادی مدرن ضروری است. این مکتب، با وجود محدودیت‌هایش، همچنان منبع الهام برای اقتصاددانان و سیاست‌گذاران در سراسر جهان است.

سوالات متداول