بازار بورس چیست؟ راهنمای کامل برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام

بورس تهران به‌عنوان محلی برای خرید و فروش اوراق بهادار و سهام شرکت‌ها، تاثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور دارد و تحت تاثیر عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قرار می‌گیرد. از این رو، تحلیل و درک عمیق از روندها، راهکارها و نوسانات بازار سهام برای سرمایه‌گذاران و متخصصان اقتصادی اهمیت بالایی دارد. در این مقاله از دلتا کالج به بررسی ابعاد مختلف بازار بورس و عوامل موثر بر آن پرداخته شده است.

بازار بورس چیست به زبان ساده

در بررسی سوال بورس چیست و انواع آن، می‌توان گفت بورس تهران یک بازار مالی سازمان یافته است که در آن انواع مختلفی از اوراق بهادار، از جمله سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه، اوراق مشارکتی، اوراق تسهیلات بانکی و سایر ابزارهای مالی معامله می‌شوند. این بازار به عنوان مرکز اصلی تجارت اوراق بهادار در ایران فعالیت می‌کند و معاملات انجام شده در آن تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار صورت می‌گیرد.

همانطور که در پاراگراف قبلی به بیان بورس چیست به زبان ساده پرداخته شد، این نکته را نیز باید در نظر گرفت که نظارت، شامل ایجاد شفافیت در معاملات، تامین منصفانه‌ترین قیمت‌ها برای اوراق بهادار و حفظ اعتماد عمومی به بازار مالی می‌شود.

هدف از بورس چیست؟

یکی از اصلی‌ترین عوامل شکل‌گیری بورس، نیاز شرکت‌ها و دولت‌ها به منابع مالی برای تامین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود است. با شکل‌گیری بورس، این امکان به وجود می‌آید که شرکت‌ها و دولت‌ها از طریق عرضه اوراق بهادار به سرمایه مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند.

در واقع بورس به عنوان یک نهاد مالی سازمان یافته، به تاسیس نظام مالی کمک می‌کند و نقشی برای تعادل اقتصادی، تامین منابع مالی و انتقال ریسک در اقتصاد ایفا می‌کند. بر این اساس، در پاسخ به سوال معنی بورس چیست؟ می‌توان گفت، بورس به معنای یک بازار یا مکانی برای معاملات اوراق بهادار است که می‌تواند منجر به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال می‌شود.

تاریخچه بازار بورس در ایران و جهان

بورس به عنوان یک مرکز تجارت اوراق بهادار و دیگر ابزارهای مالی، تاریخچه‌ای طولانی دارد که به طور کلی می‌توان آن را به دو دوره تقسیم کرد. اولین بازارهای بورس در اروپا و در شهرهایی مانند آمستردام (هلند) و لندن (انگلستان) شکل گرفت. این بازارها به عنوان مراکزی برای خرید و فروش سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار دولتی معروف شدند.

پس از آن در قرن نوزدهم بازار بورس به طور گسترده‌تری در اروپا و آمریکا توسعه یافت. بازار بورس در نیویورک، فرانکفورت، پاریس و دیگر شهرها به وجود آمد که در این دوره توسعه‌ قوانین مالی، نظارت و تنظیمات در این بازارها اتفاق افتاد.

بورس تهران در پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس آغاز به کار کرد. با پیشرفت فناوری، بورس ایران نیز به سمت معاملات الکترونیکی و توسعه‌ بیشتر بازارهای مالی حرکت کرده است. همچنین، با ایجاد فرابورس به عنوان پلی برای معاملات اوراق بهادار شرکت‌های کوچک‌تر، دامنه فعالیت بورس در ایران گسترش یافته است.

معرفی انواع نهادهای بورسی

در بازار سرمایه ایران، نهادهای بورسی مختلفی وجود دارند که هر کدام وظایف و نقش‌های مختلفی را در تامین نظامات و عملکردهای بازار سرمایه ایفا می‌کنند. در ادامه به بررسی این نهادها پرداخته شده است:

شورای عالی بورس

عالی‌ترین رکن بازار اوراق بهادار ایران است که تصویب سیاست‌های کلان این بازار را بر عهده دارد. طبق ماده 4 قانون بازار اوراق بهادار، وظایف این سازمان به شرح زیر است:

• تصویب ابزارهای مالی جدید
• پیشنهاد آیین‌نامه به هیئت وزیران برای اجرای قانون
• وضع مقررات در محدوده‌ای که قانون برای شورا مشخص کرد‌ه
• تعیین سیاست‌های کلی و نظارت برای ساماندهی و توسعه بازار و نظارت بر اجرای قوانین
• صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت بورس‌ها، بازارهای خارج از بورس، شرکت‌های سپرده‌گذاری و تسویه وجوه و شرکت‌های تامین سرمایه
• تصویب بودجه و صورت‌های مالی سازمان
• نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایات از سازمان
• تصویب و نظارت بر میزان وصولی‌های سازمان
• انتخاب بازرس و حسابرس سازمان و تعیین حق‌الزحمه آن
• اعطای مجوز برای معاملات اوراق خارجی یا معامله توسط افراد غیر ایرانی
• انتخاب یا برکناری اعضای هیئت مدیره سازمان و تعیین رئیس هیئت مدیره به پیشنهاد اعضاء
• انتخاب اعضای غیر قضایی هیئت داوری (که مرجع رسیدگی به اختلافات بازار سرمایه است) و تعیین حق‌الزحمه
• تهیه اساسنامه سازمان و تصویب در هیئت وزیران

سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار یا به اختصار SEO، یکی از نهادهای اصلی و حقوقی در ساختار نظام بورس اوراق بهادار است. سازمان بورس و اوراق بهادار یک موسسه عمومی غیر دولتی است که شخصیت مالی و حقوقی مستقلی دارد. تدوین قوانین و مقررات، نظارت بر اجرای آن از مهمترین وظایف این سازمان است.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران

به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای بازار سرمایه ایران در زمینه معاملات اوراق بهادار فعالیت می‌کند. این شرکت به شکل یک بورس مرکزی عمل می‌کند و وظایف و اهداف مختلفی را در ساختار بازار سرمایه ایران دارد. فراهم کردن زیرساخت‌های معاملاتی، تنظیم و نظارت بر بازار، ارائه خدمات به شرکت‌های عضو، توسعه بازار و محصولات جدید است.

شرکت فرابورس ایران

معاملات برخی سهام شرکت‌های کوچکتر را در خود جای می‌دهد. این شرکت تاکید بر توسعه و گسترش بازارهای مالی دارد و سعی در ارائه ابزارهای مالی متنوع به سرمایه‌گذاران دارد تا امکان دسترسی به سرمایه‌گذاری‌های مختلف را برای آنها فراهم کند.

شرکت بورس کالای ایران

یکی از نهادهای کلیدی در زیرساخت بازار کالای ایران است. این شرکت به عنوان یک بازار مرکزی برای معاملات کالاهای مختلف عمل می‌کند. شرکت بورس کالای ایران مسئول تنظیم و نظارت بر معاملات کالایی در بازار است. این شامل تدوین قوانین و مقررات مرتبط با معاملات کالاها، ایجاد شفافیت در بازار، نظارت بر عملکرد شرکت‌های عضو و کارگزاران و حفظ اعتماد عمومی به بازار کالایی می‌شود. فراهم کردن زیرساخت‌های معاملاتی، ترویج و توسعه بازار کالایی، پشتیبانی از شرکت‌های عضو، تامین شفافیت و عدالت از مهمترین وظایف شرکت بورس کالای ایران است.

شرکت بورس انرژی ایران

به عنوان یک بازار مرکزی برای معاملات کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه‌ای فعالیت می‌کند. این شرکت پلی است بین تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان که به آنها امکان می‌دهد تا در یک بازار معاملاتی منظم و شفاف با یکدیگر تعامل کنند. در بورس انرژی به طور کلی معاملات در بخش مختلف بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه و بازار مالی صورت می‌گیرد.

انواع بازار بورس چیست؟

به طور کلی بازار بورس در ایران به ۴ دسته اصلی تقسیم می شود که در ادامه به بررسی هر یک پرداخته شده است:

بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار تهران به عنوان اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین بازار سرمایه ایران شناخته می‌شود که در سال ۱۳۴۶ شمسی آغاز به کار کرد. این بازار به دو دسته بازار اول و دوم تقسیم بندی شده و بازار اول هم به دو دسته تابلوی اصلی و فرعی تقسیم بندی شده است.در بورس اوراق بهادار، انواع مختلفی از اوراق بهادار مانند سهام، اوراق بدهی، اوراق مشتقه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری معامله می‌شود.

فرابورس

فرابورس نیز یکی دیگر از انواع بازار بورس در ایران است که در سال ۱۳۷۸، کار خود را آغاز کرد. در فرابورس، پذیرش شرکت‌ها شرایط ساده‌تری نسبت به پذیرش در بورس دارد و مقررات این دو بازار نیز با یکدیگر متفاوت است.

بورس کالا

بورس کالا به دو بازار فیزیکی و بازار آتی تقسیم می‌شود و معمولا در آن مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرند. در این بورس، معاملات در کالاهای مختلفی از جمله خوراک دام، ذرت، فولاد، زعفران و غیره معامله می شوند.

بورس انرژی

بورس انرژی یکی دیگر از انواع بازار بورس ایران است که در سال ۱۳۹۱ شروع به فعالیت کرد.  در بورس انرژی حامل های انرژی مثل نفت، گاز، برق، زغال سنگ و غیره و اوراق بهاداری که مبتنی بر آنها هستند، معامله می شوند. بازار بورس انرژی به سه دسته مختلف بازار فیزیکی، بازار مشتقه و سایر اوراق بهادار قابل معامله تقسیم می‌شود.

ساعت کاری بازار بورس چگونه است؟

ساعات معاملاتی بازار بورس روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹:۰۰ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر است. در این ساعات، معاملات با اوراق بهادار انجام می‌شود و سرمایه‌گذاران امکان ثبت و حذف سفارش، خرید یا فروش سهام و سایر اوراق بهاداری که در آن معامله می‌شوند را دارند.

مزایای بازار بورس چیست؟ (از دیدگاه خرد و کلان)

سرمایه‌گذاری در بازار بورس به طور کلی دارای مزایای خرد و کلانی است که می‌تواند برای سرمایه‌گذاران مفید باشد. در ابعاد خرد می‌توان گفت بورس به افراد و شرکت‌ها امکان سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها و پروژه‌های مختلف را می‌دهد. این امکان برای سرمایه‌گذاران خرد از جمله افراد غیر حقوقی و خانواده‌ها، فرصتی برای کسب سود و افزایش دارایی‌ها فراهم می‌آورد. علاوه بر این، بازار بورس انواع مختلفی از اوراق بهادار را به فروش می‌رساند، از جمله سهام، اوراق قرضه، اختیارات و… این تنوع به سرمایه‌گذاران خرد امکان می‌دهد که پرتفوی متنوع و با ریسک کمتری داشته باشند.

سرمایه‌گذاری در این بازار در ابعاد کلان نیز مکانی برای تامین مالی شرکت‌ها است. که نهایتا این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند به رشد و توسعه صنایع و اقتصاد کلان کشور کمک کنند. از سوی دیگر، حضور در بازار بورس و تحت نظارت آن، شرکت‌ها را مجبور به رعایت استانداردهای شفافیت مالی می‌کند. این امر باعث افزایش اعتبار و اعتماد عمومی به شرکت‌ها و اقتصاد کلان می‌شود. بازار بورس به عنوان یک مکان تجمعی برای خرید و فروش اوراق بهادار، تعادل در ارزش شرکت‌ها و نیز فرصت‌های سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند که به استحکام و پایداری اقتصاد کلان کمک می‌کند.

بررسی تفاوت بازار سرمایه و پول

بازار سرمایه شامل اوراق بهادار بلند مدت مانند سهام، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی بلندمدت است. ابزارهای مالی در بازار سرمایه معمولا دارای زمان ماندگاری بلندتری هستند و سرمایه‌گذاران اغلب به مدت طولانی در این بازار سرمایه سرمایه‌گذاری می‌کنند. به طور کلی، بازار سرمایه بازدهی بالاتری نسبت به بازار پول دارد، اما ریسک نیز بیشتر است. سرمایه‌گذاران در این بازار اغلب برای به دست آوردن بازده بالا، با ریسک‌های بیشتری روبرو هستند. علاوه بر این، شرکت‌ها و دولت‌ها برای تامین سرمایه بلندمدت خود به بازار سرمایه مراجعه می‌کنند. این بازار برای جذب سرمایه بلندمدت و توسعه پایدار اقتصادی بسیار مهم است.

این در حالی است که بازار پول شامل اوراق بهادار کوتاه مدت مانند گواهی‌نامه‌های سپرده، اوراق قرضه کوتاه مدت، وام‌های بانکی، اوراق تسهیلاتی و اوراق خزانه‌داری کوتاه مدت است. ابزارهای مالی در بازار پول معمولا دارای زمان ماندگاری کوتاه‌تری هستند و سرمایه‌گذاران اغلب برای مدت کوتاهی در این بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند. بازار پول بازدهی کمتری نسبت به بازار سرمایه دارد اما ریسک نیز کمتر است. سرمایه‌گذاران در این بازار به دنبال حفظ سرمایه و درآمد ثابت‌تر هستند و تمایل کمتری به پذیرش ریسک دارند. در واقع، بازار پول عمدتا برای تامین نیازهای کوتاه مدت شرکت‌ها و دولت‌ها به سرمایه کوتاه مدت استفاده می‌شود. این بازار اهمیت زیادی در تامین نقدینگی فوری و جلوگیری از وقوع بحران‌های مالی دارد.

نحوه سرمایه‌گذاری در بورس چگونه است؟

گام اول مراجعه به سایت www.sejam.ir و ثبت نام در سامانه جامع اطلاعات مشتریان است. پس از احراز هویت و دریافت کد بورسی، برای شروع انجام معاملات، انتخاب و ثبت نام در کارگزاری معتبر است. روش انجام معاملات پس از ثبت نام در کارگزاری انواع مختلفی دارد. درخواست تلفنی و اعلام درخواست خرید و فروش، مراجعه حضوی به کارگزاری مربوطه و ثبت درخواست و خرید و فروش مستقیم به واسطه سامانه معاملات آنلاین (برخط) از روش‌های انجام معاملات در کارگزاری‌ها است.

سوالات متداول