نقدینگی چیست به زبان ساده؛ راهنمای جامع اهمیت نقدینگی در اقتصاد

یکی از مفاهیم کلیدی و پایه اقتصاد، نقدینگی است. این مفهوم، همچون خون در رگ‌های اقتصاد جریان دارد و حیات بخش معاملات و فعالیت‌های اقتصادی است. اما آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که دقیقاً نقدینگی چیست و چرا اهمیت آن تا این حد زیاد است؟

در این مقاله، قصد داریم به عمق این پرسش نفوذ و ابعاد نقدینگی را از منظر متخصصان حوزه بازارهای مالی بررسی کنیم. از تعریف ساده نقدینگی گرفته تا پیچیدگی‌های خلق آن و تأثیرش بر اقتصاد کشور، همه را موشکافانه بررسی خواهیم کرد. پس اگر می‌خواهید درک عمیق‌تری از این مفهوم کلیدی داشته باشید، با دلتا کالج همراه باشید.

نقدینگی چیست به زبان ساده

✔ نقدینگی (Liquidity)، در ساده‌ترین تعریف، به مجموع پول و شبه پول در گردش در یک اقتصاد اطلاق می‌شود.

به عبارت دیگر، نقدینگی شامل تمام دارایی‌های مالی است که به سرعت و با کمترین هزینه قابل تبدیل به پول نقد هستند. این مفهوم، نقش حیاتی در چرخه اقتصادی یک کشور ایفا می‌کند و میزان آن، نشان‌دهنده‌ قدرت خرید و توان مالی جامعه است.

برای درک بهتر نقدینگی، می‌توان آن را به جریان خون در بدن تشبیه کرد. همان‌طور که خون، اکسیژن و مواد مغذی را به تمام قسمت‌های بدن می‌رساند، نقدینگی نیز منابع مالی را در سراسر اقتصاد توزیع می‌کند. اگر این جریان کُند شود یا متوقف گردد، عملکرد کل سیستم اقتصادی مختل خواهد شد.

پول چیست؟

در یک تعریف ساده اگر بخوهیم توضیح دهیم پول چیست، باید بگوییم که پول، یکی از اجزای اصلی تشکیل‌دهنده‌ نقدینگی است. در واقع، پول به عنوان وسیله‌ای برای مبادله، ذخیره ارزش و واحد شمارش در اقتصاد عمل می‌کند. پول شامل اسکناس و سکه‌های در گردش (پول نقد) و سپرده‌های دیداری (حساب‌های جاری) است که به راحتی و بدون هیچ محدودیتی قابل استفاده برای خرید کالا و خدمات هستند.

پول، مانند روغن در موتور اقتصاد عمل می‌کند. بدون آن، چرخ‌های اقتصاد به سختی می‌چرخند و معاملات با دشواری انجام می‌شوند. تصور کنید در جامعه‌ای زندگی می‌کنید که پول وجود ندارد و باید برای هر خرید، کالایی را با کالای دیگر مبادله کنید. چنین سیستمی چقدر ناکارآمد و زمان‌بر خواهد بود!

شبه پول چیست؟

شبه پول، بخش دیگری از نقدینگی است که شامل دارایی‌های مالی با نقدشوندگی کمتر نسبت به پول است. این دارایی‌ها اگرچه به سرعت پول نقد قابل استفاده نیستند، اما می‌توان آن‌ها را در مدت زمان کوتاهی به پول نقد تبدیل کرد. شبه پول شامل سپرده‌های مدت‌دار، سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار است.

شبه پول را می‌توان به پس‌اندازهایی تشبیه کرد که در گاوصندوق نگهداری می‌شوند. این پس‌اندازها اگرچه فوراً در دسترس نیستند، اما در صورت نیاز، می‌توان به سرعت از آن‌ها استفاده کرد. شبه پول نقش مهمی در ایجاد تعادل بین نیاز به نقدینگی و تمایل به کسب سود از طریق سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند.

منظور از خلق نقدینگی چیست؟

خلق نقدینگی، فرآیندی است که طی آن حجم پول و شبه پول در اقتصاد افزایش می‌یابد. این فرآیند معمولاً توسط بانک‌ها و از طریق اعطای وام و اعتبار صورت می‌گیرد. وقتی بانک‌ها به افراد یا شرکت‌ها وام می‌دهند، در واقع پول جدیدی را وارد چرخه اقتصاد می‌کنند که قبلاً وجود نداشته است.

برای درک بهتر این مفهوم، می‌توان خلق نقدینگی را به یک چشمه تشبیه کرد که مدام آب تازه به جریان رودخانه اضافه می‌کند. همان‌طور که این آب تازه باعث افزایش حجم و جریان رودخانه می‌شود، خلق نقدینگی نیز باعث افزایش حجم پول در گردش و رونق اقتصادی می‌شود.

البته، باید توجه داشت که خلق بی‌رویه نقدینگی می‌تواند عواقب ناخوشایندی مانند تورم را به همراه داشته باشد. درست مانند رودخانه‌ای که اگر بیش از حد پر آب شود، می‌تواند باعث سیل و خرابی شود.

ضریب فزاینده خلق نقدینگی چیست؟

ضریب فزاینده خلق نقدینگی، مفهومی است که نشان می‌دهد چگونه یک واحد پول اولیه می‌تواند به چندین برابر آن در اقتصاد تبدیل شود. این ضریب بیانگر توانایی سیستم بانکی در ایجاد پول جدید از طریق وام‌دهی است.

برای درک بهتر این مفهوم، می‌توان آن را به یک توپ پینگ پنگ تشبیه کرد که روی یک سطح صاف رها می‌شود. هر بار که توپ به زمین برخورد می‌کند و بالا می‌پرد، ارتفاع آن کمتر می‌شود، اما مجموع مسافتی که طی می‌کند بیشتر از ارتفاع اولیه است. به همین ترتیب، هر واحد پول اولیه که وارد سیستم بانکی می‌شود، می‌تواند چندین بار وام داده شود و در نهایت، حجم نقدینگی بیشتری را ایجاد کند.

ضریب فزاینده خلق نقدینگی به عوامل مختلفی از جمله نرخ ذخیره قانونی بانک‌ها، میزان نگهداری پول نقد توسط مردم و سیاست‌های پولی بانک مرکزی بستگی دارد. کنترل این ضریب یکی از ابزارهای مهم سیاست‌گذاران پولی برای مدیریت حجم نقدینگی در اقتصاد است.

نقدینگی بازار (Market Liquidity) چیست؟

نقدینگی بازار، به سهولت خرید و فروش دارایی‌ها در یک بازار خاص بدون تأثیر قابل توجه بر قیمت آن‌ها اشاره دارد. به عبارت دیگر، یک بازار با نقدینگی بالا، بازاری است که در آن معاملات به راحتی و با سرعت انجام می‌شوند، بدون آنکه قیمت‌ها دستخوش نوسانات شدید شوند.

برای درک بهتر این مفهوم، می‌توان نقدینگی بازار را به جریان آب در یک رودخانه تشبیه کرد. در یک رودخانه با جریان قوی و مستمر (بازار با نقدینگی بالا)، قایق‌ها (معاملات) به راحتی حرکت می‌کنند. اما در یک رودخانه کم‌آب یا با جریان نامنظم (بازار با نقدینگی پایین)، حرکت قایق‌ها با دشواری همراه است و ممکن است در برخی نقاط متوقف شوند.

نقدینگی بازار از چند جنبه قابل بررسی است:

• عمق بازار: به تعداد سفارش‌های خرید و فروش موجود در قیمت‌های مختلف اشاره دارد. بازاری با عمق بیشتر، نقدتر است.
• وسعت بازار: به تفاوت بین قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش (اسپرد) مربوط می‌شود. هر چه این تفاوت کمتر باشد، بازار نقدتر است.
• انعطاف‌پذیری: سرعتی که بازار پس از یک معامله بزرگ به تعادل برمی‌گردد را نشان می‌دهد.
• زمان: سرعت انجام معاملات در بازار را مشخص می‌کند.

نقدینگی بازار نقش مهمی در جذابیت یک بازار برای سرمایه‌گذاران دارد. بازارهای با نقدینگی بالا معمولاً امن‌تر و کارآمدتر هستند، زیرا سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌راحتی به آن‌ها وارد یا از آن‌ها خارج شوند؛ بدون آنکه تأثیر زیادی بر بازار بگذارند.

نقدینگی حسابداری (Accounting Liquidity) چیست؟

نقدینگی حسابداری، به توانایی یک شرکت یا فرد در پرداخت تعهدات مالی کوتاه‌مدت خود با استفاده از دارایی‌های جاری اشاره دارد. به بیان ساده‌تر، نقدینگی حسابداری نشان می‌دهد که یک نهاد اقتصادی تا چه حد می‌تواند به سرعت و بدون زیان قابل توجه، دارایی‌های خود را به پول نقد تبدیل کند.

برای درک بهتر این مفهوم، می‌توان نقدینگی حسابداری را به یک سطل آب تشبیه کرد که برای خاموش کردن آتش در دسترس است. هر چه آب در این سطل بیشتر و در دسترس‌تر باشد (نقدینگی بالاتر)، توانایی مقابله با “آتش” بدهی‌های کوتاه‌مدت بیشتر خواهد بود.

نقدینگی حسابداری معمولاً با استفاده از نسبت‌های مالی مختلف اندازه‌گیری می‌شود. برخی از مهم‌ترین این نسبت‌ها عبارتند از:

• نسبت جاری: این نسبت از تقسیم دارایی‌های جاری بر بدهی‌های جاری به دست می‌آید و نشان می‌دهد که شرکت تا چه حد می‌تواند تعهدات کوتاه‌مدت خود را پوشش دهد.
• نسبت آنی: این نسبت مشابه نسبت جاری است، با این تفاوت که موجودی کالا از دارایی‌های جاری کسر می‌شود. این نسبت، تصویر دقیق‌تری از توانایی شرکت در پرداخت فوری بدهی‌ها ارائه می‌دهد.
• نسبت نقدی: این نسبت فقط وجه نقد و معادل‌های نقدی را در نظر می‌گیرد و نشان‌دهنده‌ توانایی شرکت در پرداخت فوری بدهی‌ها با استفاده از نقدترین دارایی‌هاست.

نقدینگی حسابداری برای سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و مدیران شرکت‌ها بسیار مهم است. یک شرکت با نقدینگی بالا، توانایی بیشتری برای مقابله با شوک‌های مالی و بهره‌برداری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری دارد. از سوی دیگر، نقدینگی بیش از حد نیز می‌تواند نشان‌دهنده‌ عدم استفاده بهینه از منابع باشد.

نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال

نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال، مفهومی کلیدی است که به سهولت خرید و فروش این دارایی‌های دیجیتال بدون تأثیر قابل توجه بر قیمت آن‌ها اشاره دارد. در این بازار نوظهور و پرتلاطم، نقدینگی نقش حیاتی در شکل‌گیری قیمت‌ها، کارایی معاملات و جذابیت برای سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.

👈 مقالات مرتبط: بازار ارز دیجیتال چیست؟

برای درک بهتر نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال، می‌توان آن را به یک استخر شنا تشبیه کرد. در یک استخر بزرگ و عمیق (بازار با نقدینگی بالا)، شناگران (معامله‌گران) می‌توانند به‌راحتی و بدون ایجاد موج‌های بزرگ (تغییرات قیمتی شدید) حرکت کنند. اما در یک استخر کوچک و کم‌عمق (بازار با نقدینگی پایین)، حرکت هر شناگر می‌تواند باعث ایجاد موج‌های بزرگ و اختلال در فعالیت سایرین شود.

عوامل اثرگذار بر نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال عبارتند از:

• تنوع صرافی‌ها: وجود صرافی‌های متعدد با حجم معاملات بالا، نقدینگی کل بازار را افزایش می‌دهد.
• جفت‌های معاملاتی: هر چه تعداد جفت‌های معاملاتی یک ارز دیجیتال بیشتر باشد، نقدینگی آن بالاتر است.
• حجم معاملات: حجم بالای معاملات روزانه نشان‌دهنده‌ نقدینگی بالاست.
• اسپرد قیمتی: تفاوت کم بین قیمت خرید و فروش نشان‌دهنده‌ نقدینگی بالاست.
• عمق سفارشات: وجود سفارشات خرید و فروش زیاد در قیمت‌های نزدیک به قیمت بازار، نشانه‌ نقدینگی بالاست.

نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال می‌تواند به سرعت تغییر کند و تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند اخبار، تغییرات قانونی، و فعالیت‌های معامله‌گران بزرگ (نهنگ‌ها) قرار گیرد. بنابراین، درک و مدیریت نقدینگی در این بازار، یکی از چالش‌های اصلی معامله‌گران و سرمایه‌گذاران است.

نقدینگی کشور چگونه است؟

نقدینگی کشور، شاخصی کلیدی برای ارزیابی وضعیت اقتصادی و سیاست‌های پولی است. این شاخص نشان‌دهنده‌ مجموع پول و شبه پول در گردش در اقتصاد کشور است و تغییرات آن می‌تواند تأثیرات عمیقی بر تورم، رشد اقتصادی و ثبات مالی داشته باشد.

در سال‌های اخیر، روند نقدینگی در ایران به طور مداوم صعودی بوده است. بر اساس آمارهای رسمی بانک مرکزی، حجم نقدینگی کشور در پایان سال 1402 به بیش از 7000 هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم نسبت به سال‌های گذشته رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد.

برای درک بهتر وضعیت نقدینگی کشور، می‌توان آن را به یک بالن در حال باد شدن تشبیه کرد. همان‌طور که باد کردن بیش از حد یک بالن می‌تواند منجر به ترکیدن آن شود، افزایش بی‌رویه نقدینگی نیز می‌تواند پیامدهای نامطلوبی برای اقتصاد داشته باشد.

عوامل مؤثر بر افزایش نقدینگی کشور:

• کسری بودجه دولت و استقراض از بانک مرکزی
• افزایش پایه پولی توسط بانک مرکزی
• خلق پول توسط بانک‌ها از طریق اعطای وام
• سیاست‌های انبساطی پولی
• عدم تناسب رشد نقدینگی با رشد تولید ناخالص داخلی

پیامدهای افزایش نقدینگی چیست؟

هرچند نقدینگی بالا در بیشتر مواقع به معنی توانایی و پول بیشتر است، اما افزایش بی‌رویه آن همیشه هم پیامدهای خوبی ندارد. در ادامه چند مورد از پیامدهای افزایش نقدینگی را بررسی می‌کنیم.

• تورم: افزایش بی‌رویه نقدینگی می‌تواند منجر به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها شود.
• کاهش ارزش پول ملی: با افزایش نقدینگی، ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی کاهش می‌یابد.
• ایجاد حباب در بازارهای دارایی: افزایش نقدینگی می‌تواند باعث هجوم سرمایه به بازارهایی مانند مسکن، طلا و ارز شود.
• افزایش نابرابری اقتصادی: رشد نقدینگی می‌تواند باعث افزایش شکاف بین اقشار مختلف جامعه شود.

آنچه در مقاله «نقدینگی چیست» خواندید…

نقدینگی، مفهومی چند وجهی و پیچیده است که نقش حیاتی در عملکرد اقتصاد و بازارهای مالی ایفا می‌کند. از نقدینگی کلان اقتصادی گرفته تا نقدینگی در سطح شرکت‌ها و بازارهای خاص مانند ارزهای دیجیتال، هر یک ابعاد و اهمیت خاص خود را دارند.

درک صحیح مفهوم نقدینگی و عوامل مؤثر بر آن، برای سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی ضروری است. مدیریت مناسب نقدینگی می‌تواند به ثبات اقتصادی، رشد پایدار و کارایی بازارها کمک کند، در حالی که عدم توجه به آن، پیامدهای ناگواری مانند تورم، بی‌ثباتی مالی و رکود اقتصادی به همراه خواهد داشت.

سوالات متداول