پول چیست؟ تعریف پول از دیدگاه اقتصاددانان

شاید کم‌تر کسی از خود بپرسد که پول چیست؟ چرا که روزانه آن قدر با آن سر و کار داریم که چیستی آن برای ما واضح به نظر می‌آید. اما بیایید نگاهی عمیق‌تر به آن داشته باشیم؛ واقعا پول چیست و چگونه به وجود آمده است؟ چطور پول نقش حیاتی‌ای در زندگی ما پیدا کرد؟ آیا پول تنها آن اسکناس‌هایی است که روزانه برای خرید اجناس پرداخت می‌کنیم؟ مخترع پول کیست؟

در این مقاله از دلتا کالج نگاهی عمیق‌تر به پول و تاریخچه آن، انواع پول و کاربردهای آن خواهیم داشت. با ما همراه باشید.

تعریف پول، پول چیست؟

پول ابزاری است که انسان‌ها از دیرباز برای انجام مبادلات اقتصادی از آن استفاده کرده‌اند. به‌طور کلی، پول به عنوان واسطه مبادله، معیار ارزش و وسیله حفظ دارایی شناخته می‌شود. در گذشته، از کالاهایی مانند نمک، طلا و نقره به عنوان پول استفاده می‌شد. اما امروزه، پول بیشتر به شکل اسکناس، سکه و ارزهای دیجیتال درآمده است. 

تاریخچه پول به هزاران سال قبل باز می‌گردد و در ابتدا اهمیت و سازوکار فعلی خود را نداشت. در اوایل تمدن بشری، انسان‌ها با مبادله کالا به کالا بایکدیگر دادوستد می‌کردند. مدتی حتی از تکه‌سنگ‌های خاص به‌عنوان پول استفاده می‌شد و بعدها با ضرب سکه انقلابی در مفهوم پول ایجاد شد.

بهترین راه برای فهم جواب سوال “پول چیست؟” این است که با تاریخچه، انواع پول و وظایف آن آشنا شویم.

تعریف پول از دیدگاه اقتصاددانان

از دیدگاه اقتصاددانان، پول مجموعه‌ای از دارایی‌ها است که افراد برای انجام دادوستدهای روزمره خود از آن استفاده می‌کنند. به‌طور کلی، پول باید سه ویژگی اصلی داشته باشد:

1. وسیله مبادله: افراد می‌توانند با استفاده از پول کالاها و خدمات مختلفی را خریداری کنند.

2. ذخیره ارزش: پول باید قابلیت حفظ ارزش در طول زمان را داشته باشد. البته با رشد اقتصاد و پدید آمدن مفاهیمی همچون تورم، عملا این خاصیت پول در بسیاری از کشورها رو به نابودی رفته است.

3. واحد حساب: قیمت‌گذاری کالاها و خدمات با استفاده از پول انجام می‌شود.

تاریخچه پول و تحولات آن

پول در طول تاریخ همیشه در حال تکامل بوده است، زیرا فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف انسان‌ها نیاز به ساده سازی تجارت به وسیله یک شی قابل حمل – به عنوان نشانه‌ای از ارزش – داشته‌اند.

داستان از زمانی شروع می‌شود که انسان‌ها وارد مرحله یکجانشینی شدند. در اینجا بود که هر فرد از جامعه مشغول حرفه خاصی شد و برای برطرف کردن سایر نیازهای خود باید با بقیه به مبادله کالا به کالا می‌پرداخت. مثلا فردی که به دامداری مشغول بود، مازاد شیری را که تولید می‌کرد را با دیگر کالاهایی که نیاز داشت، مثل برنج، گندم و پوشاک مبادله می‌کرد. این فرآیند را مبادله کالا به کالا می‌گویند.

با گذر زمان کالاهای رایج و بادوام مثل نمک، پوست و اسلحه به عنوان ارز مبداء و وسیله‌ای برای ارزش‌گذاری جای خود را در داد و ستد باز کردند؛ به عنوان مثال اگر شما نیاز به کفش داشتید، ابتدا گوسفند خود را با مقداری نمک معاوضه می‌کردید و بعد آن نمک را به کسی که کفش تولید می‌کرد، می‌دادید و از او کفش می‌گرفتید.

اصلی‌ترین مشکل استفاده از کالا به عنوان ارز مبداء، عدم توانایی در ارزش‌گذاری دقیق بود که مشکلاتی را به همراه داشت. به هر حال این روند ادامه داشت تا این که بشر موفق به کشف فلزات شد و از آن جایی که می‌توان فلز را به اندازه‌های مختلف و قابل حمل تقسیم کرد، از آن به عنوان پول استفاده کردند و بعدها  نیز تمدن‌هایی موفق به ضرب سکه با نام و نشان مخصوص خود شدند.

قوم لیدی‌ها در هفت قرن قبل از میلاد مسیح به عنوان اولین کسانی شناخته می‌شوند که شروع به ضرب سکه کردند. بعدها چینی‌ها به این فکر افتادند که از کاغذ به عنوان سفته استفاده کنند تا نیازی به حمل سکه‌های فلزی برای مبادلات بزرگ نباشد. به مرور این سفته‌ها به رواج اسکناس‌های کاغذی که امروزه می‌شناسیم انجامید.

در اواخر قرن بیستم نیز پول‌های الکترونیکی به بازار آمدند و پس از آن امروزه ما شاهد نوع جدیدی از پول هستیم که آن‌ها را با نام ارز دیجیتال می‌شناسیم.

اولین پول جهان

تاریخچه پول به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. در ابتدا انسان‌ها از سیستم مبادله کالا به کالا استفاده می‌کردند، اما با رشد جوامع و نیاز به مبادله‌های پیچیده‌تر، مفهومی به نام پول به وجود آمد. اولین پول جهان به شکل سکه‌های فلزی در حدود 600 سال قبل از میلاد در لیدی (ترکیه کنونی) ضرب شد. این سکه‌ها از جنس طلا و نقره بودند و به دلیل ارزش ذاتی که داشتند، به سرعت در سراسر جهان رواج یافتند.

ارزش پول چیست؟

ارزش پول به میزان قدرت خرید آن اشاره دارد. به عبارتی، پولی که در اختیار دارید چقدر می‌تواند کالا و خدمات خریداری کند. عواملی چون عرضه و تقاضا، میزان نقدینگی در اقتصاد و وضعیت تورم از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده ارزش پول هستند؛ در نظام‌های اقتصادی مدرن، ارزش پول بیشتر به سیاست‌های بانک مرکزی و میزان اعتماد مردم به آن وابسته است.

مشخصات پول 

پول باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد تا بتواند به عنوان یک ابزار مبادله موثر عمل کند. این ویژگی‌ها به شرح زیر هستند:

– قابلیت حمل: پول باید سبک و قابل حمل باشد تا افراد بتوانند به راحتی آن را جابه‌جا کنند. امروزه با وجود کارت‌های اعتباری، عملا نیاز به حمل پول به حداقل رسیده است.

– دوام: پول باید مقاومت کافی در برابر سایش و آسیب‌های فیزیکی داشته باشد. کارت‌های اعتباری تا حد زیادی این قابلیت را دارند، اما اسکناس‌ها در مرور زمان دچار آسیب و فرسایش می‌شوند.

– قابلیت تقسیم‌پذیری: پول باید قابلیت تقسیم به واحدهای کوچکتر را داشته باشد. البته هر کشوری بسته به قدرت اقتصاد خود واحدهای پولی کوچک و بزرگ ضرب می‌کند.

– ثبات ارزش: پول باید ارزش خود را در طول زمان حفظ کند و نوسانات شدیدی نداشته باشد.

اهمیت پول در روزمرگی

تا اینجا به درکی نسبی از اینکه پول چیست و چگونه به وجود آمده است، رسیدیم؛ اما پول چه تاثیری در زندگی روزانه ما دارد؟

شاید شنیده باشید که می‌گویند: “پول چرک کف دست است.” اما بعید است کسی به این جمله اعتقاد قلبی داشته باشد. تقریبا می‌توان گفت پول در تمام ابعاد زندگی ما تاثیر دارد؛ اما از مهم‌ترین آن‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نقش پول در سلامت روان: پول برای سلامت روان ما شرط کافی نیست، اما قطعا الزامی است. تحقیقات رابطه معناداری بین بی‌پولی و برخی از بیماری‌های روانی را نشان می‌دهند. اضطراب، افسردگی و افکار خودکشی از شایع‌ترین مشکلاتی است که بی‌پولی می‌تواند آن‌ها را تشدید کند.
• نقش پول در خوشبختی: شاید شنیده باشید که با پول نمی‌توان خوشبختی را خرید، اما نتیجه مطالعات دو برنده نوبل، دانیل کانمن (Daniel Kahneman) و آنگوس دیتون (Angus Stewart Deaton) در سال 2010 نشان می‌دهد که احساس خوشبختی با افزایش درآمد، افزایش پیدا می‌کند. هر چند این رابطه به صورت لگاریتمی است و با عبور درآمد از 75000 دلار، خوشبختی افزایش چندانی پیدا نمی‌کند.

• نقش پول در سلامت جسمانی: دریافت خدمات بهداشتی و درمانی مناسب و همچنین کیفیت تغذیه روزانه ما کاملا وابسته به میزان درآمد ما است.
• نقش پول در جایگاه اجتماعی: شاید کمی غم‌انگیز باشد، اما حقیقت این است که ثروت در اکثر فاکتورهای تعیین‌کننده در جایگاه اجتماعی شما مثل شغل، تحصیلات و روابط اجتماعی شما نقش مهمی را بازی می‌کند.

واحد پولی برخی از کشورها

هر کشوری دارای واحد پولی خاص خود است که به عنوان ارز ملی آن کشور شناخته می‌شود. در ادامه، به برخی از واحدهای پولی رایج در جهان و معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

– دلار آمریکا (USD): یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین ارزهای جهان که در بسیاری از مبادلات بین‌المللی استفاده می‌شود.

– یورو (EUR): ارز مشترک کشورهای عضو اتحادیه اروپا مانند فرانسه، آلمان ایتالیا و… .

– ین ژاپن (JPY): ارز ملی کشور ژاپن.

– ریال ایران (IRR): واحد پولی ایران.

انواع پول چیست؟

برخلاف تصور عموم، پول تنها محدود به اسکناس کاغذی رایجی که در دست ماست یا سکه‌‌هایی که غالبا از آن‌ها به عنوان پول خرد استفاده می‌شود، نیست. پول انواع مختلفی دارد که در ادامه شما را با آن‌ها آشنا می‌کنیم.

پول کالایی (Commodity Money)

همان‌طور که در تاریخچه پول گفتیم، در گذشته یک کالای رایج مانند نمک یا پوست حیوانات را به عنوان پول برای داد و ستد بین یکدیگر استفاده می‌کردند. به این نوع کالای اقتصادی که افراد جامعه آن را به عنوان پول می‌پذیرند و در داد و ستد خود استفاده می‌کنند، پول کالایی یا پول نماینده می‌گویند. 

از پول‌های کالایی که در طول تاریخ استفاده شده‌اند، می‌توان از صدف کائوری (نوعی صدف حلزون)، پوست سنجاب، نمک، دندان دلفین و مهره‌های شیشه‌ای نام برد. 

انتخاب یک کالا به عنوان پول بستگی به شرایط جغرافیایی و فرهنگی آن منطقه دارد. با دوام بودن، با ارزش بودن، قابل حمل و ذخیره بودن، از مشخصه‌های این کالا هستند.

پول بانکی

پول بانکی یکی دیگر از انواع پول است. همان‌طور که از اسم آن مشخص است، به پولی می‌گویند که در حساب بانکی شما سپرده‌گذاری شده است و می‌توانید با آن کالاهای مورد نیازتان را خریداری کنید.

سکه و پول کاغذی

آشناترین شکل پول که ما می‌شناسیم، پول‌های کاغذی و سکه‌ها هستند که از آن‌ها برای خرید و وسیله‌ای برای ذخیره دارایی خود استفاده می‌کنیم. هر کشور سکه و پول کاغذی با نام و نشان مخصوص خود را دارد که با دیگر کشورها متفاوت است.

رمزارزها (Cryptocurrency)

رمز ارزها یکی از جدیدترین انواع پول هستند که امروزه جذابیت زیادی برای مردم دارند. در سال 2009 بیت کوین اولین رمز ارزی بود که به دنیا معرفی شد و در حال حاضر شاهد رمز ارزهای مختلفی هستیم و دنیای کریپتوکارنسی هر روز در حال گسترش است. 

اخیرا در حوزه رمز ارزها، NFTها نیز معرفی شده‌اند. مشابه ارزهای دیجیتال، آن‌ها توکن‌های دیجیتالی هستند که معمولاً دارایی‌های دیجیتال نامیده می‌شوند؛ اما در مقایسه با ارزهای دیجیتال،NFTها منحصربه‌فرد هستند و مالکیت آن‌ها بر عهده فرد خاصی است. مانند رمز ارزها، NFTها هم به عنوان یک دارایی رمزنگاری شده بر روی بلاکچین وجود دارند.

✅ توصیه می‌کنیم در این رابطه، در مقاله جداگانه‌ای از دلتا کالج بیشتر بخوانید: ارز دیجیتال چیست؟ آشنایی با ارز دیجیتال به زبان ساده

انواع پول براساس ماده اولیه

پول‌ها براساس ماده اولیه‌ای که از آن ساخته شده‌اند به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:

– پول فلزی: شامل سکه‌هایی که از فلزات گرانبها یا معمولی ساخته شده‌اند.

– پول کاغذی: اسکناس‌هایی که از کاغذ یا مواد پلیمری تولید می‌شوند.

انواع پول بر اساس مقام ناشر

پول‌ها براساس مقام ناشر به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

– پول دولتی (Fiat Money): توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی منتشر و کنترل می‌شود.

– پول خصوصی: توسط نهادها یا شرکت‌های خصوصی عرضه می‌شود. از بارزترین مثال این دارایی‌ها می‌توان به ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین، تتر و… اشاره کرد.

انواع پول براساس نقد یا بدهی بودن 

پول‌ها می‌توانند به صورت نقدی یا بدهی وجود داشته باشند که در ادامه در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم:

– پول نقد: پول‌های نقد یا Cash شامل اسکناس و سکه هستند.

– پول اعتباری: این نوع پول شامل وام‌ها، کارت‌های اعتباری و چک‌های بانکی می‌شود.

انواع پول بر اساس مقایسه ارزش مبادله‌ای و ارزش ماده اولیه آن 

این تقسیم‌بندی به بررسی تفاوت میان ارزش مبادله‌ای پول و ارزش ماده اولیه آن می‌پردازد:

– پول کالایی: ارزش ذاتی ماده اولیه برابر یا بیشتر از ارزش مبادله‌ای است (مانند طلا).

– پول فیات: ارزش مبادله‌ای بیشتر از ارزش ماده اولیه است.

ارزش پول چگونه مشخص می شود؟

حال که درباره پول و چیستی آن بیشتر دانستید، بیاید به این موضوع بپردازیم که ارزش پول به چه معناست و با ارزش‌ترین و بی‌ارزش‌ترین پول‌های جهان چگونه مشخص می‌شوند.

1. نرخ تبادل: معامله‌گران ارز در بازار فارکس و ارزهای دیجیتال، به خوبی با مفهوم نرخ تبادل آشنایی دارند. تعیین ارزش پول بر مبنای این مفهوم به این شکل است که چه مقدار از آن واحد پول با ارزهای خارجی مبادله می‌شود. به عنوان مثال اگر یک ریال بدهیم، چند دلار می‌گیریم. معامله‌گران بازارهای مالی، عرضه، تقاضا و نرخ تبادل را تعیین می‌کنند؛ برای همین است که ارزش پول در طول معاملات روزانه دچار تغییر و نوسان می‌شود.
2. ارزش‌گذاری خزانه: ارزش پول در این روش، از ارزش‌گذاری اسناد خزانه تاثیر می‌پذیرد. به این صورت که می‌توان آن‌ها را از طریق بازار ثانویه خزانه‌داری تبدیل به واحد پول مورد نظر کرد. این روش هم از قانون عرضه و تقاضا پیروی می‌کند. به عنوان مثال هنگامی که تقاضا برای دریافت این اسناد خزانه زیاد شود، قیمت ارز هم افزایش پیدا می کند.
3. ذخایر ارز خارجی: به میزان ارزهای یک دولت که در اختیار کشورهای خارجی است، ذخایر ارزهای خارجی می‌گویند. هرچه این ارزها بیشتر در اختیار کشورهای خارجی باشد، عرضه آن در داخل کشور کاهش می‌یابد و باعث افزایش قیمت ارز در داخل می‌شود. حال اگر این کشورهای خارجی تصمیم به فروش این ارزها بگیرند، ارزش ارز کشور سقوط خواهد کرد.

بیشتر بخوانید:

✅ بی‌ارزش‌ترین پول دنیا در سال 2024

✅ باارزش‌ترین پول دنیا در سال 2024

کاربردهای مختلف پول چیست؟

پول سه کاربرد اصلی دارد:

واحد ارزش گذاری: از اصلی‌ترین دلایل اختراع پول، مشکلاتی بود که در ارزش‌گذاری و مقایسه ارزش کالاها با یکدیگر وجود داشت. در گذشته ارزش یک کالا با کالاهای دیگر تعیین می‌شد؛ مثلا ارزش چند متر مربع زمین را با چند کیسه برنج ارزش‌گذاری و مبادله می‌کردند و این مسئله مشکلاتی را در پی داشت.
امروزه ما اگر بخواهیم ارزش خرید دو کالا را باهم مقایسه کنیم، به قیمت آن‌ها نگاه می‌کنیم. پول وسیله‌ای برای ارزش‌گذاری و مقایسه ارزش کالاها با یکدیگر است.

واسطه مبادله: برای دریافت کالا و خدمات مورد نیاز خود دیگر نیازی نیست مثل گذشته کالایی را با آن‌ها مبادله کنیم؛ در عوض آن‌ها را با پرداخت مقدار مشخصی پول دریافت می‌کنیم. پول آن چیزی است که افراد جامعه آن را به عنوان واسطه مبادلات خود بپذیرند.

ذخیره ارزش و سرمایه‌گذاری: افراد برای زندگی نیاز به سرمایه‌گذاری و ذخیره ارزش دارند تا در آینده با این پس‌انداز، نیازهای خود را برطرف کنند؛ اما نمی‌توان هر کالایی را برای ذخیره ارزش نگه‌داری کرد. مثلا فرض کنید یک کشاورز برای پس‌انداز شروع به ذخیره گندم و جو کند، اما تا چه مدت می‌تواند آن‌ها را نگه‌دارد؟ اقلامی مانند گندم و جو بعد از مدتی فاسد می شوند و امکان نگهداشت سرمایه تا مدت طولانی را ندارند. افراد جامعه برای حل این مشکل از کالاهای بادوام و ماندگار استفاده می‌کنند که پول رایج‌ترین وسیله برای انجام این کار است.

در این جا لازم است این نکته را مطرح کنیم که ارزش پول برخی کشورها، مثل ایران، بسیار کم است و مشکلات زیادی را برای زندگی مردم ایجاد کرده است. در چنین مواقعی مردم برای حفظ ارزش پول خود و سرمایه‌گذاری سودمند، به بازارهای جهانی مثل فارکس روی می‌آورند.

رابطه پول و تورم 

تورم به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک اقتصاد گفته می‌شود. اگر مقدار زیادی پول بدون پشتیبانی اقتصادی چاپ شود، می‌تواند منجر به افزایش تورم شود. در واقع، تورم زمانی رخ می‌دهد که عرضه پول در جامعه بیش از تقاضا باشد. بانک‌های مرکزی از ابزارهایی مانند سیاست‌های پولی برای کنترل تورم استفاده می‌کنند.

چاپ پول چیست؟ 

چاپ پول به فرآیند تولید اسکناس و سکه‌های جدید توسط بانک مرکزی کشورها اشاره دارد. این کار به منظور تامین نقدینگی مورد نیاز اقتصاد انجام می‌شود. اگرچه چاپ پول می‌تواند به اقتصاد کمک کند، اما چاپ بیش از حد آن منجر به کاهش ارزش پول و ایجاد تورم می‌شود.

تورم یکی از اصلی‌ترین معضلات دنیای امروز در بسیاری از اقتصادهای پیشرفته یا عقب‌مانده است. البته باید توجه داشته باشیم که هرچند تورم بالا به اقتصاد آسیب می‌زند، اما تورم منفی شدید نیز چالش‌های زیادی به همراه دارد. عموم اقتصاددانان درصد کنترل‌شده‌ای از تورم (بین ۲ الی ۵درصد) را برای حفظ پویایی اقتصاد لازم می‌دانند.

کارکردهای پول 

در هر فرهنگی یک امر یا شیء به‌عنوان ارزش تلقی می‌شود و این ارزش از هر کشور به کشور دیگر یا حتی قومی به قوم دیگر متفاوت است. بااین‌حال، همه جهان بر سر ارزش بالای پول توافق دارند. پول به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی، چهار کارکرد اصلی دارد:

1. وسیله مبادله: مهم‌ترین کارکرد پول، تسهیل مبادلات اقتصادی است.

2. واحد حساب: پول معیار سنجش ارزش کالاها و خدمات است.

3. ذخیره ارزش: پول می‌تواند ارزش دارایی‌ها در طول زمان را حفظ کند.

4. وسیله پرداخت: پول هم‌چنین برای پرداخت بدهی‌ها و تعهدات مالی استفاده می‌شود.

سرمایه‌گذاری در بازار فارکس یکی از راه‌های کسب درآمد دلاری در ایران و حفظ ارزش پول است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره فارکس، این مقاله از دلتا کالج را بخوانید: فارکس چیست؟ همه چیز درباره بازار فارکس

جمع‌بندی

پول از مهم‌ترین عناصر زندگی ماست. شناخت و فهم بهتر ماهیت پول می‌تواند به افزایش کیفیت زندگی ما کمک کند؛ به همین منظور در این مقاله سعی کردیم نگاهی عمیق به سوال”پول چیست” داشته باشیم و برای درک بهتر آن به کاربردها، تاریخچه پول، اهمیت پول و انواع آن بپردازیم.