بورس اوراق بهادار تهران، بهعنوان یکی از اصلیترین نهادهای مالی در ایران، نقش مهمی در هدایت سرمایهها و تامین مالی پروژههای اقتصادی ایفا میکند. ورود به این بازار میتواند فرصتی مناسب برای سرمایهگذاران و فعالان اقتصادی فراهم آورد تا با بهرهگیری از ابزارهای مختلف مالی، به مدیریت و رشد سرمایههای خود بپردازند. در این مقاله از دلتا کالج به بررسی جامع بورس اوراق بهادار تهران، سازوکارها و مراحل ضروری برای ورود به این بازار پرداختهایم.
فهرست مطالب:
بورس اوراق بهادار چیست؟
پیش از پرداختن به این مفهوم، درباره اینکه بورس چیست به زبان ساده لازم است توضیحاتی ارائه کنیم. در حقیقت بورس بازاری است که در آن کالاها، قراردادهای آتی و اوراق بهادار معامله میشوند. بهطور کلی، بورس دو دسته است: بورس کالا و اوراق بهادار. در این مقاله قصد داریم درباره دسته دوم یعنی بورس اوراق بهادار صحبت کنیم.
بورس اوراق بهادار (Stock Exchange) یک نظام مرکزی است که به معامله و مبادله اوراق بهادار، مانند سهام، اوراق قرضه، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار مشابه میان سرمایهگذاران اجازه میدهد. در واقع، بورس اوراق بهادار بهعنوان یک بستر رسمی و سازمانیافته، امکان خرید و فروش این ابزارها را برای سرمایهگذاران فراهم میآورد و نقشی کلیدی در تامین مالی شرکتها و مؤسسات مالی ایفا میکند.
همانطور که در پاراگراف قبلی به تعریف بورس اوراق بهادار چیست پرداخته شد، این سازمان وظایف و عملکردهای متعددی را به عهده دارد که به شکلگیری یک بازار مالی کارا و شفاف کمک میکند. یکی از مهمترین وظایف بورس تامین مالی است، زیرا به شرکتها و دولتها این امکان را میدهد که از طریق عرضه عمومی اوراق بهادار، سرمایه لازم برای توسعه پروژهها، گسترش کسبوکار و تامین منابع مالی مورد نیاز خود را جذب کنند. علاوه بر این، بورس اوراق بهادار بازار ثانویه را ایجاد میکند که به سرمایهگذاران این امکان را میدهد تا اوراق بهادار خریداری شده را به سایر سرمایهگذاران بفروشند، این ویژگی به افزایش نقدشوندگی اوراق بهادار و تسهیل معاملات کمک میکند.
✅ مقالات پیشنهادی مرتبط: بورس کالا چیست؟ آموزش سرمایه گذاری در بورس کالا
تاریخچه بازار بورس اوراق بهادار در ایران
فعالیتهای بورس در ایران بهطور رسمی از سال 1346 آغاز شد، زمانی که شرکت بورس اوراق بهادار تهران بهعنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه کشور تاسیس شد. این تاسیس بر پایه قانونی بود که در اردیبهشت ماه 1345 توسط مجلس شورای ملی تصویب شده بود. بورس تهران فعالیت رسمی خود را با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد و در ادامه به پذیرش سهام شرکت نفت پارس نیز پرداخت.
در سالهای بعد، بورس اوراق بهادار تهران به تدریج با توسعه بازار و ورود انواع مختلف اوراق بهادار، به یکی از مهمترین و بزرگترین مراکز مالی کشور تبدیل شد. با گذشت زمان و اجرای برنامههای اصلاحی، بورس تهران و سایر بازارهای مالی ایران بهویژه در دهههای اخیر بهطور قابل توجهی گسترش یافته و به یکی از ارکان کلیدی در تامین مالی و توسعه اقتصادی کشور تبدیل شده است.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار، ابزارهای مالی هستند که بهعنوان نماینده حق یا مالکیت بر یک دارایی مالی یا تعهدات مالی استفاده میشوند و در بازارهای مالی خرید و فروش میشوند. این اوراق شامل انواع مختلفی از ابزارها هستند که میتوانند به صورت عمومی یا خصوصی منتشر شوند.
- سهام: سهام، اوراق بهاداری است که نماینده مالکیت در یک شرکت است. دارندگان سهام، بخشی از حقوق و منافع شرکت را بهدست میآورند، از جمله حق دریافت سود سهام و حق رأی در مجامع عمومی شرکت.
- اوراق قرضه: ابزارهای بدهی هستند که توسط دولتها یا شرکتها صادر میشوند و نشاندهنده تعهد صادرکننده به پرداخت مبلغ معین از جمله بهره به سرمایهگذاران است. این اوراق دارای تاریخ سررسید مشخصی هستند که در آن تاریخ، مبلغ اصلی اوراق به سرمایهگذاران بازپرداخت میشود
- اوراق مشارکت: اوراق بدهیای هستند که برای تامین مالی پروژههای خاص منتشر میشوند و معمولا بهرهثابت یا متغیر پرداخت میکنند. این اوراق به سرمایهگذاران این امکان را میدهند که در پروژههای مختلف مشارکت کنند.
- صکوک: ابزارهای مالی هستند که برای تأمین مالی در کشورهای اسلامی طراحی شدهاند و بر اساس اصول و مبانی اسلامی تنظیم شدهاند. مهمترین ویژگی این اوراق، مالکیت مشاع بر روی یک یا چند دارایی و منافع حاصل از آنها است، که این امر مطابق با اصول فقه اسلامی تحقق مییابد.
- اوراق مشتقه: اوراق مشتقه، ابزارهای مالی هستند که ارزش آنها بهطور مستقیم به داراییهای دیگر، مانند سهام، اوراق قرضه یا کالاها وابسته است. این اوراق شامل قراردادهای آتی، اختیار خرید و فروش و سایر ابزارهای مشتقه میشود.
معرفی شرکت بورس اوراق بهادار تهران
در بخشهای قبلی به این سوال پرداخته شد که بورس و اوراق بهادار چیست؟ شرکت بورس اوراق بهادار تهران، بهعنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه ایران، در نیمه دوم سال 1346 تأسیس شد. این تأسیس بر اساس قانونی بود که در اردیبهشت ماه 1345 توسط مجلس شورای ملی تصویب شده بود. بورس اوراق بهادار تهران فعالیت رسمی خود را با ورود سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد و بهتدریج با ورود سهام شرکت نفت پارس، فعالیتهای خود را گسترش داد. شرکت بورس تهران یک شرکت سهامی عام است که برای اولین بار در دیماه سال 1385 با عرضه درصدی از سهام خود در تابلوی اول و تحت نماد «بورس» در بازار سرمایه درج شد. از آن زمان تا کنون، فعالیت این شرکت در بورس تهران بهطور مستمر ادامه دارد.
بورس اوراق بهادار مسئولیتهای متعددی دارد که شامل تشکیل، سازماندهی و اداره کلی بورس است. این نهاد موظف به پذیرش اوراق بهادار جدید طبق قوانین و مقررات موجود میباشد. بورس همچنین وظیفه دارد شرایط عضویت را تعیین کرده و متقاضیان را بررسی و پذیرش کند، در عین حال، ضوابط حرفهای و انضباطی را وضع و اجرا کند و بر فعالیت اعضای خود نظارت داشته باشد. یکی دیگر از وظایف بورس، فراهم کردن شرایط عادلانه برای دسترسی اعضا به منظور انجام معاملات است. همچنین، بورس بر حسن انجام معاملات و فعالیت ناشران نظارت میکند و مسئول تهیه، جمعآوری، پردازش و انتشار اطلاعات مربوط به سفارشها و معاملات است.
نحوه خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار
برای خرید و فروش سهام در بورس، میتوانید از چندین روش مختلف استفاده کنید که به شرح زیر است:
- سفارش تلفنی به کارگزاری عضو: شما میتوانید با تماس تلفنی با کارگزاری که عضو بورس است، سفارش خرید یا فروش سهام خود را ثبت کنید.
- سفارش اینترنتی به کارگزاری عضو: از طریق سامانههای اینترنتی کارگزاری خود، میتوانید سفارش خرید یا فروش سهام را به صورت آنلاین ثبت کنید.
- مراجعه حضوری و تکمیل فرم سفارش نزد کارگزاری عضو: با مراجعه به دفتر کارگزاری و تکمیل فرم سفارش بهصورت حضوری، میتوانید خرید یا فروش سهام خود را انجام دهید.
- سفارش آنلاین برخط در کارگزاری عضو: از طریق سامانههای معاملاتی آنلاین برخط کارگزاری، میتوانید بهطور مستقیم و آنی سفارش خرید یا فروش سهام را ثبت کنید.
نحوه خرید اوراق بهادار بدون کد بورسی
بسته به بازاری که اوراق در آن منتشر میشود، ممکن است روشهای خرید و فروش متفاوت باشد. اگر اوراق مشارکت در بازار پایه فرابورس عرضه شود، خرید و فروش آن از طریق ثبت سفارش اینترنتی و با کمک کارگزار انجام میشود. ضمن اینکه، اطلاعیههای مربوط به پذیرهنویسی و اطلاعات مالی مرتبط با اوراق قبل از انتشار بر روی سایت فرابورس منتشر میشود.
قیمت این اوراق پس از پذیرهنویسی بر اساس عرضه و تقاضا در فرابورس تعیین میشود. سود علیالحساب اوراق در دورههای مشخص به همراه مبلغ اسمی اوراق در زمان سررسید، از طریق شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به حساب اعلامی سرمایهگذار واریز میشود.
اگر سرمایهگذار در میانه دوره بخواهد اوراق را خریداری کند، علاوه بر پرداخت قیمت اوراق، باید سود مربوط به دوره از تاریخ آخرین پرداخت سود تا زمان خرید را نیز به فروشنده بپردازد. در پایان دوره، کل سود به خریدار تعلق خواهد گرفت و مبلغ سود از طریق شرکت سپردهگذاری به حساب اعلامی سرمایهگذار واریز خواهد شد.
سرمایهگذاری در صندوقهای سرمایهگذاری با درآمد ثابت نیز میتواند گزینه دیگری برای خرید اوراق بهادار بدون کد بورسی باشد. در واقع، با خرید واحدهای این صندوقها میتوان بهطور غیرمستقیم در مجموعهای از اوراق مشارکت سودآور سرمایهگذاری کرد و از سود ماهیانه تعیینشده بهرهمند شد.
علاوه بر این، برای خرید و فروش اوراق مشارکت غیر بورسی، که معمولا بینام هستند، سرمایهگذاران باید به شعب بانکهای عامل مراجعه کنند. این بانکها خدمات مربوط به خرید و فروش این اوراق را ارائه میدهند.
بازارهای بورس اوراق بهادار
در بخشهای قبلی به این موضوع پرداخته شد که بورس و اوراق بهادار چیست؟، علاوه بر این، باید این موضوع را در نظر گرفت که بازار بورس به دو بخش اصلی بازار اول و بازار دوم تقسیم میشود. بازار اول مختص شرکتهایی است که عملکرد مطلوب و مناسبی دارند. اگر این شرکتها نتوانند به سطح عملکرد مورد انتظار ادامه دهند، به بازار دوم منتقل میشوند. در صورتی که یک شرکت در بازار دوم نیز نتایج خوبی نداشته باشد، از بورس اخراج شده و به بازار فرابورس منتقل میشود. در مقابل، اگر شرکتی که در بازار دوم قرار دارد، عملکرد مناسب و قابل قبول داشته باشد، میتواند به تدریج به بازار اول بورس ارتقا یابد.
بازار اول
در بازار اول بورس، شرکتها برای نخستین بار اقدام به ثبت نام و فعالیت میکنند، به عبارت دیگر، این بازار فرصتی است که برای عموم مردم و سرمایهگذاران فراهم میشود تا برای اولین بار به خرید اوراق قرضه و سهام این شرکتها بپردازند. به طور خاص، در بازار اولیه، شما قادر خواهید بود اوراق بهادار را مستقیما از ناشران آن خریداری کنید. بازار اول بورس به دو زیرمجموعه اصلی تقسیم میشود که شامل «تابلوی اصلی» و «تابلوی فرعی» است.
بازار دوم
پس از آنکه سهام یک شرکت در بازار اول بورس به معامله گذاشته شد، به بازار دوم منتقل میشود. ورود به بازار دوم برای شرکتها نیازمند رعایت شرایط خاصی است که با شرایط بازار اول متفاوت است. ویژگی اصلی بازار دوم این است که معاملات در این بازار بین سرمایهگذاران انجام میشود و شرکتهای ناشر و صادرکننده دیگر در این معاملات نقشی ندارند.
تفاوت بازار اول و دوم
تفاوت بازار اول و دوم بورس به شرایطی برمیگردد که هر شرکت برای پذیرش در این بازارها باید داشته باشد. اگر شرکتی نتواند شرایط لازم برای ورود به بازار اول یا دوم بورس را برآورده کند، باید به سراغ فرابورس برود و در آنجا تلاش کند تا با شرایط آن بازار سازگار شود. مهمترین تفاوت بین بازار اول و دوم، میزان سرمایه شرکتها است.
شرکتها میتوانند درخواست پذیرش در تابلو اصلی بازار اول بورس را بدهند، مشروط بر اینکه سرمایه ثبتشده آنها بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان باشد. در غیر این صورت، آنها در بازار دوم بورس یا بازار فرعی آن پذیرفته خواهند شد. هر تابلو شرایط خاصی برای احراز هویت دارد که هر شرکت باید این شروط را به طور کامل داشته باشد تا بتواند در آن تابلو پذیرفته شود.
اهداف بازار بورس اوراق بهادار
بازار بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یکی از اصلیترین بازارهای سرمایه در ایران، اهداف متعددی را در پی دارد که به طور کلی شامل موارد زیر میشود:
- ارائه فرصتهای سرمایهگذاری: یکی از اهداف اصلی بورس اوراق بهادار تهران، ایجاد فرصتهای سرمایهگذاری متنوع برای افراد و شرکتها است. با فراهم کردن مکانیسمی برای خرید و فروش اوراق بهادار، بورس به سرمایهگذاران این امکان را میدهد تا به بهرهوری از سرمایههای خود، سرمایهگذاری کنند و از نوسانات بازار بهرهمند شوند.
- افزایش شفافیت و اطمینان بازار: یکی دیگر از اهداف مهم بورس اوراق بهادار، ایجاد شفافیت و اعتماد در بازار سرمایه است. با فعالیت در چارچوب قوانین و مقررات بورسی، اطلاعات مالی شرکتها و فعالیتهای بازار به صورت عمومی منتشر میشود که این موضوع به سرمایهگذاران اطمینان میدهد که با تحلیل دقیق و صحیح، تصمیمگیری بهتری در خصوص سرمایهگذاری خود خواهند داشت.
- توسعه اقتصادی و صنعتی: بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از ابزارهای تامین مالی، به توسعه اقتصادی و صنعتی کشور کمک میکند. با ایجاد فرصتهای سرمایهگذاری و تامین منابع مالی برای شرکتها، فعالیتهای اقتصادی گستردهتری را تحریک میکند و به رشد اقتصادی کشور کمک میکند.
سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار
سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار به چندین شکل مختلف صورت میگیرد، که در ادامه به توضیح این روشها پرداخته شده است.
خرید سهام
خرید سهام یکی از رایجترین روشهای سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار است که به افراد اجازه میدهد در شرکتها به عنوان سهامدار وارد شوند. قبل از هر چیز، باید با تحلیل فنی و اساسی، بهترین شرکتها و سهامنامههای مدرج در بورس را انتخاب کرد. برای خرید سهام، نیازمند داشتن یک حساب دارایی در یکی از موسسات مالی معتبر است که خدمات بورسی ارائه میدهد. سپس، با وارد کردن سیستم معاملات بورس، فرد میتواند سفارش خود را ثبت و تایید کند.
سیستم بورس به طور خودکار بهترین تطبیق را بین سفارشات خرید و فروش ارائه میدهد و معاملات را انجام میدهد. پس از انجام معامله، مبلغ معامله در حساب دارایی فرد ثبت خواهد شد و فرد به عنوان مالک سهام مورد خرید قرار خواهید گرفت.
خرید اوراق قرضه
این نوع سرمایهگذاری شامل خرید و فروش اوراق بهاداری مانند اوراق قرضه (اسناد خزانه داری، اوراق مشارکت، اوراق تسهیلات مسکن و …) میشود که به سرمایهگذاران اجازه میدهد بدون اینکه به صورت مستقیم به سرمایهگذاری در یک شرکت بپردازند، در بازار مالی فعالیت کنند.
در ابتدا باید نوع اوراق بهاداری که قصد سرمایهگذاری دارید را انتخاب کرد و به تحلیل مشخصههای آن پرداخت. مانند خرید سهام، سفارش خرید اوراق بهادار را نیز در سیستم معاملات بورس ثبت میشود و سپس تراکنش توسط سیستم انجام میشود. پس از انجام معامله، مبلغ معامله در حساب دارایی فرد ثبت و اعمال میشود.
سایر فرصتهای سرمایهگذاری
علاوه بر خرید سهام و اوراق قرضه، بورس اوراق بهادار فرصتهای دیگری نیز ارائه میدهد که شامل خرید اوراق مشارکت، اوراق تسهیلات مسکن، اوراق بهادار مشتقه و … میشود که هر کدام از این فرصتها بر اساس نیاز و استراتژی سرمایهگذار میتواند مناسب باشد.
با این حال این نکته را باید در نظر گرفت که سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار نیازمند آگاهی کافی از بازار، تحلیل دقیق و شناخت دقیق از ابزارها و ریسکهای مختلف است. سرمایهگذار باید با مطالعه دقیق و استفاده از منابع معتبر، تصمیمات سرمایهگذاری خود را انجام دهد تا به بهترین نتیجه ممکن برسد و از فرصتهای بازار بهرهمند شود.
جمع بندی
بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک بازار خود انتظام و سازمان یافته، نقش اساسی در توسعه اقتصاد، افزایش شفافیت و ایجاد فرصتهای سرمایهگذاری دارد. این بازار به شرکتها و سرمایهگذاران فرصتی ارائه میدهد تا از امکانات مالی برای توسعه فعالیتهای خود استفاده کنند و به تحقق اهداف اقتصادی و مالی خود برسند. با ایجاد شفافیت، انتشار اطلاعات مالی و عملکرد شرکتها به جامعه سرمایهگذاران اطمینان و اعتماد میدهد، که این موضوع بازار را به یک محیط مناسب و پایدار برای سرمایهگذاری تبدیل میکند. به طور کلی، بازار بورس اوراق بهادار تهران نه تنها نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور ایفا میکند بلکه به عنوان یک نهاد مهم در تامین مالی و تقویت ساختار سرمایهگذاری در ایران شناخته میشود.
سوالات متداول
❓ بورس اوراق بهادار ایران چیست؟
✅ بورس اوراق بهادار یک بازار متشکل و خود انتظام است که خرید و فروش اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معاملهگران انجام میشود.
❓ راهنمای انتخاب اوراق بهادار برای سرمایهگذاری چیست؟
✅ انتخاب اوراق بهادار بستگی به اهداف و ریسکهای سرمایهگذاری افراد دارد. برای مثال، برخی سرمایهگذاران به دنبال درآمد ثابت هستند و برخی دیگر تمایل دارند برای کسب سود بیشتر، ریسک بیشتری در معاملات خود داشته باشند.
❓ چه عواملی قیمت اوراق بهادار را تحت تاثیر قرار میدهد؟
✅ عوامل مختلفی مانند وضعیت اقتصادی کلان، عملکرد شرکتها، تغییرات قوانین و مقررات بازار سرمایه و اقتصاد جهانی میتوانند بر قیمت اوراق بهادار تاثیرگذار باشد.
