اوراق بهادار چیست و انواع آن کدامند؟

اوراق بهادار را باید نوعی ابزار مالی دانست که نشان دهنده مالکیت فرد در یک شرکت یا دارایی است. دارندگان اوراق بهادار متفاوت می‌توانند از سود حاصل از افزایش قیمت اوراق بهره‌مند شوند. همچنین این افراد مزایایی مانند حق رأی در مجموعه نیز خواهند داشت. خرید و فروش اوراق بهادار در بازار بورس اوراق بهادار انجام می‌شود. سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق کارگزاران متفاوت اقدام به خرید یا فروش این اوراق کنند.

در این مقاله از دلتا کالج با ما همراه باشید تا به سوال “اوراق بهادار چیست؟” و سایر سوالات مرتبط با آن، پاسخ جامعی دهیم.

اوراق بهادار چیست؟

اگر بخواهیم به سؤال اوراق بهادار چیست به زبان ساده پاسخ دهیم، باید بگوییم که به هر نوع ابزار مالی با ارزش پولی اوراق بهادار گفته می‌شود. بر اساس قوانین سازمان بورس ایران به هر نوع ورقه و مدرکی فیزیکی و کامپیوتری (الکترونیکی) که حقوق مالی قابل انتقال به دیگری برای صاحب آن ایجاد کند، اوراق بهادار گفته می‌شود. پس با توجه به این تعریف این اوراق را می‌توان خرید و فروش کرد و قابلیت تبدیل به پول نقد را دارند.

✅ مقالات مرتبط: بورس چیست؟ چگونه وارد بورس ایران شویم؟

انواع اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار انواع متفاوتی داشته و هر کدام از آن‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خودشان را دارند. در ادامه به سؤال انواع اوراق بهادار در بورس چیست؟ پاسخ خواهیم داد.

سهام

اولین نوع اوراق بهادار در بورس، سهام است. در اختیار داشتن سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام به معنی مالکیت در یک شرکت سهامی است. افرادی که سهام یک شرکت را در اختیار دارند و مالک آن سهام‌ها هستند در سود و دارایی‌های آن شرکت سهیم هستند و می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مهم آن حق رأی داشته باشند.

بد نیست بدانید که بیشترین حجم معاملات بازار بورس اوراق بهادار به سهام شرکت‌های متفاوت اختصاص دارد. سهام خود انواع متفاوتی دارد که این انواع عبارتند از:

سهام عادی

سهام عادی، رایج‌ترین نوع اوراق بهادار در کشور است. باید بدانید که سهام‌های عادی دو ارزش متفاوت دارند. این دو ارزش شامل ارزش اسمی و بازاری آن‌ها می‌شود. باید بدانید که ارزش اسمی تمام سهام‌های همه نمادها 100 تومان در نظر گرفته شده است. اما ارزش اسمی با ارزش بازاری تفاوت بسیاری دارد. ارزش بازاری هر سهم بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. پس به همین دلیل سهام عادی شامل سود ثابت نمی‌شود و قیمت آن بر اساس میزان عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود.

بد نیست بدانید که صاحبان سهام عادی در ضرر شرکت نیز شریک هستند. هر فرد به میزان سهامی که از آن شرکت در اختیار دارد و نسبت آن سهم به کل سهام، در ضرر مجموعه شریک است و باید پاسخگوی آن میزان بدهی باشد.

سهام ممتاز

سهام ممتاز یکی دیگر از اوراق بهادار سهام است که به دلیل بهره‌مندی از سود ثابت طرفداران خاص خود را دارد. باید بدانید که دارندگان سهام ممتاز علاوه بر تمام امتیازات سهام عادی، امتیازات دیگری نیز دارند. یکی از این امتیازات پرداخت سود سهام‌داران ممتاز زودتر از سهام‌داران عادی است. اما این امتیازات پس از تأیید سایر سهام‌داران به مجمع شرکت به آن‌ها تعلق خواهد گرفت.

اوراق قرضه (بدهی)

اوراق قرضه یا بدهی نوع دیگری از اوراق بهادار است که معمولاً توسط دولت‌ها منتشر می‌شوند. دارندگان این اوراق در حقیقت پول خود را به دولت قرض می‌دهند تا دولت هزینه انجام پروژه‌های متفاوت شرکت‌های خود را تأمین کند. این افراد اصل پول و سود آن را در موعد مقرر دریافت خواهند کرد.

 مشخصات اوراق قرضه

مهم‌ترین مشخصات اوراق قرضه شامل موارد زیر می‌شود:

• صادرکننده: سازمان و نهادی که با عرضه این اوراق از مردم وام می‌گیرد.
• نوع اوراق قرضه: اوراق قرضه انواع متفاوتی مانند دولتی، شهرداری و قابل تبدیل دارند.
• ارزش اسمی: ارزش اسمی در حقیقت همان مبلغی است که فرد برای دریافت این اوراق پرداخت می‌کند.
• نرخ سود: میزان سود اوراق قرضه که در زمان سررسید پرداخت می‌شود. نرخ سود می‌تواند ثابت یا شناور باشد.
• تاریخ سررسید: تاریخی که در آن اصل پول به دارندگان پرداخت می‌شود.
• شرایط پرداخت: شرایط پرداخت اصل پول و سود به دارندگان اوراق را در این بخش می‌توان مشاهده کرد.
• قیمت فروش: در صورتی که مالک نخواهد تا زمان سررسید منتظر بماند، قیمتی که می‌تواند اوراق خود را به فروش برساند. این قیمت با توجه به موارد متفاوتی تعیین می‌شود.

اوراق مشتقه

اوراق مشتقه یکی دیگر از انواع اوراق بهادار هستند که ارزش آن‌ها با توجه به یک یا چند دارایی پایه مانند اوراق قرضه، کالا یا شاخص‌های بازار وابسته است. با خرید این اوراق می‌توان بدون داشتن مالکیت دارایی پایه در سود آن سهیم شد. البته احتمال متضرر شدن صاحبان این اوراق نیز وجود دارد. انواع اوراق مشتقه عبارتند از:

قراردادهای اختیار معامله

اوراق بهادار اختیار معامله نوعی قرارداد است که به خریدار آن حق این را می‌دهد تا در تاریخی پیش از زمان تعیین شده یا همان سررسید، دارایی را خرید و فروش کند. در این نوع قرارداد برای خریدار تعهدی به انجام معامله نمی‌دهد و تنها حق انجام معامله را دارد تا بتواند به انجام این کار اقدام کند.

قراردادهای آتی

قراردادهای آتی یکی دیگر از انواع اوراق مشتقه هستند که در آن بین دو طرف معامله توافقی صورت می‌گیرد. این توافق شامل قیمت و تاریخ است و بر خلاف قرارداد اختیار معامله طرفین باید در سررسید به تعهدات خود عمل کنند. این قراردادها از ایجاد نوسانات بسیار زیاد در بازار می‌شود. همچنین توجه داشته باشید که افراد در این قراردادها می‌توانند هم از صعود قیمت و هم از نزول آن سود دریافت کنند.

قراردادهای معاوضه ای

قرارداد معاوضه‌ای نوعی قرارداد غیر رسمی است که در آن دو طرف متعهد می‌شوند که دو دارایی یا سود حاصل از آن‌ها را در مدت مشخص شده با توجه به نسبت تعیین شده با یکدیگر عوض کنند. پس از رسیدن سررسید، طرفین موظف هستند تا عین دارایی را به صاحب اصلی آن بازگردانند.

اوراق مشارکت

یکی دیگر از انواع اوراق بهادار که باید به آن در مطلب اوراق بهادار چیست اشاره کرد، اوراق مشارکت است. این اوراق ابزاری مالی برای سرمایه گذاری در شرکت‌ها یا مجموعه‌های دولتی به منظور تامین سرمایه لازم برای انجام پروژه‌های عمرانی متفاوت هستند. در واقع اوراق مشارکت را باید به نوعی اوراق قرضه دانست.

این اوراق به قیمت اسمی مشخص و برای مدتی معین منتشر می‌شوند و دارای سررسید هستند. اوراق مشارکت می‌توانند با نام یا بی نام باشند. همچنین سود این اوراق به صورت علی‌الحساب است و پس از اتمام پروژه و در زمان سررسید نهایی ناشر موظف است با محاسبه سود قطعی، مابه‌التفاوت سود را با سود علی‌الحساب به حساب دارندگان آن واریز کند.

اوراق صکوک

دولت‌های اسلامی برای پیشبرد اهداف و توسعه فعالیت‌های خود نیازمند تأمین منابع مالی هستند. با توجه به این‌که ربا در اسلام حرام است، این دولت‌ها به دنبال پیدا کردن راهی جایگزین بودند تا در نهایت اوراق صکوک منتشر شدند. اوراق صکوک مبتنی بر دارایی‌های فیزیکی است که دارندگان آن به صورت مشترک مالکیت دارایی یا دارایی‌های را خواهند داشت. این اوراق می‌توانند سودی ثابت یا متغیر داشته باشند.

انواع اوراق بهادار اسلامی

اوراق بهادار اسلامی با توجه به دین ایجاد شده‌اند و انواع متفاوتی دارند. هر کدام از این انواع برای کاربردی خاص در نظر گرفته شده‌اند. انواع اوراق بهادار اسلامی عبارتند از:

اوراق قرض‌الحسنه

در زمان پاسخ به سوال انواع اوراق بهادار چیست؟ باید به اوراق قرض‌الحسنه اشاره داشت. دارندگان این اوراق مبلغی را به منتشرکننده وام می‌دهند و در پایان سررسید تنها همان مبلغ را دریافت خواهند کرد.

اوراق وقفی

این نوع اوراق بهادار با ارزش اسمی مشخص منتشر می‌شوند. افرادی که قصد شرکت در پروژه‌های عامل المنفعه را دارند با خرید این اوراق در اجرای آن پروژه‌ها شریک می‌شوند.

اوراق مرابحه

ویژگی‌ این اوراق بازدهی ثابت و قابلیت معامله در بازارهای ثانویه هستند. دارندگان این اوراق در دارایی مالی تأمین شده شریک هستند.

اوراق استصناع

اوراق استصناع را باید نوع دیگری از اوراق بهادار اسلامی دانست که در آن سرمایه لازم برای ساخت یک کالا جمع می‌شود. این اوراق دارای ارزشی یکسان هستند.

اوراق سلف

این اوراق را باید در میان انواع بیع قرار داد. فرد با خرید اوراق سلف در حقیقت یک کالا یا خدمات را پیش خرید می‌کند. ناشر این اوراق با انتشار آن‌ها سرمایه لازم برای تولید کالا یا ارائه خدمات را تأمین می‌کند.

اوراق منفعت

در این نوع اوراق فرد با پرداخت مبلغی مشخص مالکیت و منافع بخشی از خدمات یا کالاهای با دوام را در اختیار می‌گیرد.

اوراق جعاله

مالکین اوراق جعاله مالکیت مشاع خدمتی را دارند که در نتیجه آن می‌توانند سود مالی یا دارایی فیزیکی دریافت کنند.

اوراق مشارکت

این اوراق را باید اسنادی دانست که مالکیت فرد بر بخشی از دارایی حقیقی متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی و خصوصی را نشان می‌دهد. باید بدانید که تا زمان سررسید هرگونه تغییر قیمت آن دارایی متوجه دارنده اوراق است و آن‌ها ممکن است سود کنند یا متضرر شوند.

اوراق مضاربه

این اوراق با هدف جمع‌آوری پول و انجام فعالیت‌های سودآور اقتصادی منتشر می‌شوند. پس از انجام آن فعالیت سود حاصل از آن با توجه به نسبت‌هایی که روی اوراق درج شده میان ناشر یا بانی و صاحبان اوراق تقسیم می‌شود.

اوراق مضارعه

این اوراق با هدف جمع‌آوری سرمایه برای خرید زمین‌های کشاورزی و واگذار کردن آن به کشاورزان منتشر می‌شوند. پس از فروش محصولات کشاورزی، سود به دست آمده از فروش آن‌ها میان افراد تقسیم می‌شود.

اوراق مساقات

این اوراق مانند اوراق مضارعه است با این تفاوت که با هدف خرید باغ و واگذاری آن به باغداران منتشر می‌شود. مانند اوراق مضارعه پس از فروش محصولات باغ، سود آن میان افراد تقسیم می‌شود.

اوراق بهادار مختلط چیست؟

بسیاری از کارشناسان مالی به سرمایه‌گذاران توصیه می‌کنند که تمام تخم مرغ‌های خود را در یک سبد قرار ندهند و با خرید اوراق مشارکت متنوع سرمایه‌گذاری کنند. این کار می‌تواند از میزان ریسک این افراد بکاهد. همین امر سبب شده تا اوراق بهادار مختلط یا ترکیبی به وجود آیند. اوراق بهادار ترکیبی، نوعی از انواع اوراق بهادار هستند که ویژگی‌های اوراق قرضه و سهام را در خود جای داده‌اند. در حقیقت با خرید این اوراق مالک به برخی از حقوق و مزایای سهام‌داران دسترسی خواهد داشت و در عین حال ناشر این اوراق تعهدات مشخصی مانند اوراق قرضه به خریداران دارد.

جمع بندی

اوراق بهادار چیست؟ اوراق بهادار را باید ابزاری مالی دانست که نشان دهنده مالکیت دارایی یا جریان نقدی است. اوراق بهادار تنوع بالایی دارند و در بازارهای مالی متفاوت به میزان زیادی معامله می‌شوند. از مواردی مانند سهام، اوراق قرضه و اوراق مشتقه می‌توان به عنوان اصلی‌ترین انواع اوراق بهادار نام برد.

افراد برای انتخاب اوراق بهادار متفاوت باید به مواردی مانند هدف یا اهداف سرمایه‌گذاری، میزان ریسک‌پذیری، شرایط اقتصادی سرمایه‌گذار و چندین نکته دیگر توجه داشته باشند. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که افراد قبل از سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار باید انجام دهند، انجام تحقیقات مناسب است تا اطلاعات خوبی در این خصوص داشته باشند. این امر سبب خواهد شد که آن‌ها بتوانند سرمایه‌گذاری مناسبی انجام دهند.

سؤالات متداول