اگر به جدول نرخ کالاها و خدمات در طی ۱۰ سال اخیر نگاهی بیندازید متوجه خواهید شد که نرخ کالاها در طول زمان دستخوش تغییر و افزایش بها بوده است؛ عاملی که باعث این افزایش شده است را با نام نرخ تورم می‌شناسیم که ما در ایران این موضوع را به شکل دردناکی تجربه می‌کنیم. نرخ تورم حاصل تغییرات سطح قیمت کالاها و خدمات را در یک بازه زمانی است. درحالی‌که برخی از نرخ‌های تورم می‌توانند به‌عنوان نشانه‌ای از رشد اقتصادی تفسیر شوند، تورم بیش از حد نشان‌دهنده مشکلاتی مانند کاهش قدرت خرید و خطرات بالقوه برای ثبات سیستم مالی است. در این مقاله سعی داریم پس از پاسخ به این سؤال که نرخ تورم چیست، به معرفی شیوه‌های مختلف محاسبه آن بپردازیم.
[toc]نرخ تورم چیست؟
نرخ تورم درصد تغییر در سطح قیمت برای سبدی از کالاها و خدمات در یک اقتصاد را در یک بازه زمانی مشخص تعریف می‌کند که معمولاً به‌صورت سالانه اندازه‌گیری می‌شود. به همین دلیل شاخص بهای مصرف‌کننده (CPI) ارتباط تنگاتنگی با محاسبه نرخ تورم دارد. همچنین این نرخ نشان‌دهنده سرعت افزایش قیمت‌ها به طور میانگین است که منجر به کاهش قدرت خرید ارز می‌شود. در یک نگاه کلی، نرخ تورم پایین و پایدار به‌طورکلی به‌عنوان نشانه‌ای از یک اقتصاد سالم تلقی می‌شود، درحالی‌که نرخ تورم بسیار بالا یا به‌سرعت در حال افزایش، به‌عنوان یک مشکل در نظر گرفته می‌شود زیرا می‌تواند منجر به عدم قطعیت و ازدست‌رفتن قدرت خرید شود.
تأثیر نرخ تورم بر ارزش پول
نرخ تورم یکی از مهم‌ترین فاکتورهای اقتصادی است که روی ارزش پول یک کشور تأثیر فراوانی می‌گذارد، هرچند که تورم تنها یکی از عوامل تأثیرگذار است اما وزن اثربخشی آن در اقتصاد بسیار بالاست. تورم به احتمال زیاد اثر مثبت قابل توجهی دارد اما اثر منفی آن همیشه بیشتر است. به این معنا که نرخ بسیار پایین تورم خوب است اما همیشه تضمین کننده این نیست که نرخ ارز یک کشور مطلوب بماند. اما نرخ تورم بسیار بالا قطعاً به معنای از دست رفتن سریع ارزش پول آن کشور است و تاثیرات منفی فراوانی با خود به همراه خواهد داشت.
علت ایجاد تورم در یک اقتصاد
عوامل مختلفی برای شکل‌گیری تورم در اقتصاد وجود دارد که اگر بانک مرکزی آن کشور، نتواند با تنظیم مقررات پولی- مانند نرخ بهره آن را کنترل کند، رفته‌رفته تورم افسار گسیخته شده و از کنترل خارج می‌شود. یکی از این عوامل مسئله تقاضا در بازار است. زمانی که مردم قدرت خرید بهتری داشته باشند، تقاضا شروع به افزایش می‌یابد و تولید نمی‌تواند آن را پاسخ بدهد و رفته‌رفته روی آن کالا که تقاضا زیاد است تورم ایجاد می‌شود. در مقابل زمانی که بیکاری در جامعه‌ای زیاد شود و مردم ترس از آینده داشته باشند، پول خود را خرج نخواهند کرد، همین کار منجر به از دست رفتن رونق تولید می‌شود و در نهایت دوباره با کمبود کالا مواجه خواهیم شد که سبب تورم می‌شود. مسئله بعدی که به تورم دامن میزند هزینه تولید است. وقتی که یک مجموعه تولیدی مجبور شود که هزینه‌های تولید مانند هزینه انرژی و نیروی کار را مدام بالا ببرد، در نهایت هزینه محصول آن نیز بالا می‌رود و مدام تورم در آن محصول، بیشتر می‌شود.
بدهی ملی یک کشور برای پرداخت خارجی و چاپ مدام پول برای جبران کسری بودجه و حقوق کارمندان دولت نیز از مهم‌ترین عواملی است که سبب می‌شود تورم روند افزایشی را در پیش بگیرد. مسئله آخر وضعیت قدرت پول ملی است. در کشوری که مشکلات سیاسی اقتصادی کلان داشته باشد و ارزهای خارجی مانند دلار و یورو وارد آن نشوند، ارزش و پشتوانه پول ملی آنها از بین می‌رود و در نتیجه ارزش پول ملی از بین می‌رود و مدام تولید به دلیل اجبار در واردات، گران‌تر تمام می‌شود. این‌ها در کنار شاخص‌هایی مانند CPI و PPI سبب می‌شوند تا تورم بالا برود.
ارتباط نرخ تورم و نرخ بهره
نرخ تورم ارتباط بسیار نزدیکی با نرخ بهره دارد که در نهایت این دو بر ارزش پول ملی تأثیر می‌گذارند. بانک‌های مرکزی کشورها معمولاً به دنبال آن هستند که نرخ بهره و تورم را تا حد ممکن متعادل نگاه دارند. هرچند که این رابطه بین تورم و بهره بسیار پیچیده است و گاهی مدیریت آن به شدت دشوار می‌شود.
نرخ بهره پایین باعث افزایش هزینه‌های مصرف کننده شده و رشد اقتصادی را بالا می‌برد البته در حد تعادل. این کار کمک می‌کند تا مردم به سمت مصرف و هزینه کردند بروند و در نتیجه رشد اقتصادی رخ می‌دهد و ارزش پول ملی رشد می‌کند. اما در مقابل، اگر مخارج مصرف کننده به حدی زیاد شود که تقاضا از عرضه پیشی بگیرد، آن زمان تورم رخ می‌دهد که البته لزوماً بد نیست اما باید کنترل شود. از طرف دیگر نرخ بهره اگر خیلی پایین باشد جذب سرمایه‌گذار خارجی برای یک کشور دشوار می‌شود. همان‌طور که متوجه شدید یک رابطه بسیار پیچیده و خاص وجود دارد که بانک مرکزی باید آن را بین نرخ تورم و نرخ بهره حفظ کند تا اقتصاد کشور باثبات بماند و دچار تلاطم نشود تا ارزش پول یک کشور حفظ شود.
تأثیر افزایش نرخ تورم بر قیمت کالاها و خدمات
بیشتر افراد فکر می‌کنند که افزایش تورم به‌صورت متوازن بر قیمت تمامی کالاها و خدمات تأثیر می‌گذارد. این یک باور غلط در میان افراد جامعه است؛ زیرا تأثیر افزایش نرخ تورم به‌صورت ناهمگن میان کالاها و خدمات تقسیم می‌شود. به‌عنوان‌مثال تأثیر نرخ تورم ۳۰ درصد ممکن است بر قیمت مواد خوراکی ۶۰ درصد باشد درحالی‌که یک ساعت‌مچی طلا تنها ۱۰ درصد گران‌تر شود. در تمامی این موارد شاخص بهای مصرف‌کننده برای محاسبه نرخ تورم به کار می‌رود. این شاخص، شامل تغییرات قیمت‌ها برای سبدی از کالاها و خدمات مصرفی است که به طور معمول برای اندازه‌گیری تورم و تغییرات هزینه‌های زندگی در یک کشور یا منطقه استفاده می‌شود. برخی از کالاها یا خدمات مصرفی موجود در این سبد به دلیل استفاده بیشتر خانوارها، سهم بزرگی از این سبد را شامل می‌شوند که بدون شک نرخ تورم بر آنها تأثیر بیشتری خواهد داشت.
بنابراین باید در هنگام تعیین نرخ تورم بر کالاها موارد مختلف مانند هزینه‌های تولید، نوع کالا یا خدمات (کالاهای لوکس و ضروری)، میزان عرضه و تقاضا و سیاست‌های دولتی را در نظر گرفت.
زمان انتشار نرخ تورم چه اتفاقی در فارکس رخ می‌دهد؟
یک حقیقت را ابتدا قبل از معامله هنگام انتشار نرخ تورم روی یک جفت ارز باید بدانید. به‌طور کلی، تورم بالا تمایل دارد تا ارزش پول آن کشور را کاهش دهد. این عمل به دو شکل رخ می‌دهد، هم اینکه تأثیر نرخ تورم است و هم اینکه خود دولت کشورهایی که دارای نرخ تورم بالایی هستند برای تسهیل صادرات و تولید علاقه دارند تا نرخ ارز خود را پایین نگاه دارند. پس هنگام انتشار نرخ تورم مثلاً آمریکا برای معامله روی دلار usd در برابر سایر جفت ارزها باید دقت کافی را داشته باشید.
نرخ تورم یکی از حساس‌ترین شاخص‌هایی است که در بازار فارکس منتشر می‌شود بنابراین در لحظه انتشار ممکن است اسپرد و کمیسیون معاملاتی آن جفت ارز به شدت پرتلاطم شود و بالابرود. ترجیحاً شما در آن لحظه نباید معامله کنید.
یکی دیگر از فاکتورهایی که هنگام انتشار نرخ تورم باید در نظر داشته باشید، هنگامی است که معاملات لانگ دارید یا اصطلاحاً در حال یک سوئینگ ترید هستید. نرخ تورم یک شاخص بسیار مهم است که ممکن است ارزش یک ارز را به شدت بالا یا پایین ببرد. بخصوص در طولانی مدت زیرا مهار نرخ تورم زمان‌بر است.
برای مثال اگر نرخ تورم آمریکا در دوره‌ای که اعلام می‌شود 1% افزایش پیدا کند شما باید منتظر کاهش قابل توجه ارزش دلار آمریکا در برابر سایر جفت ارزها مانند یورو، پوند، ین و …. باشید. بنابراین بسیار مهم است که اگر تریدهای بلند مدت دارید حتماً در آن زمان، وضعیت نرخ تورم ارز پایه را به شدت در محاسبات خود در نظر بگیرید.
نرخ تورم بالاتر از عدد قبلی: اگر نرخ تورم جدید بالاتر از نرخ تورم قبلی اعلام شود، نشان ضعف اقتصادی است و احتمالاً ارزش ارز پایه کم می‌شود بنابراین باید به دنبال sell باشید.
نرخ تورم پایین‌تر از عدد قبلی: اگر نرخ تورم پایین‌تر از عدد قبلی باشد نشان دهنده بهتر شدن وضعیت اقتصادی ارز پایه است و ارزش آن ارز بالاتر خواهد رفت و بیشتر به دنبال buy باید باشید.
نکته: نکته‌ای که باید هنگام معامله با نرخ تورم در نظر داشته باشید این است که کاهش یا افزایش ارزش یک ارز فقط مربوط به نرخ تورم نیست. هرچند که این نرخ می‌تواند راهنمایی خوبی درباره جهت حرکت یک جفت ارز به شما بدهد اما باید معامله خود را براساس تحلیل کاملی از وضعیت فاندامنتال آن جفت ارز به دست بیاورید.
مقاطع اندازه‌گیری نرخ تورم
به طور معمول نرخ تورم را می‌توان در سه بازه زمانی اندازه‌گیری کرد:
نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه
اصطلاح نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه معمولاً به روشی برای سنجش تورم اشاره دارد که در آن قیمت‌های کالاها و خدمات در یک دوره زمانی نسبت به دوره‌ای دیگر اندازه‌گیری می‌شود. به‌عنوان‌مثال این موضوع می‌تواند مقایسه‌ای بین نرخ تورم در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ باشد و یا مقایسه‌ای بین نرخ تورم در مهرماه سال ۱۴۰۲ نسبت به آبان‌ماه همان سال باشد. داده‌های به‌دست‌آمده، معمولاً به‌صورت درصد بیان می‌شود و بر تغییرات قیمت‌ها در یک دوره معین تمرکز دارد.
فرمول محاسبه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در دو ماه مهر و آبان ۱۴۰۲ به شرح زیر است:
نرخ تورم=(سطح قیمت در مهرماه – سطح قیمت آبان‌ماه /سطح قیمت در مهرماه) ×۱۰۰
نرخ تورم سال‌به‌سال پایه
سنجش نرخ تورم می‌تواند بر اساس شاخص CPI و از مقایسه سال جاری نسبت به سال پایه باشد. بدین ترتیب اگر CPI در سال پایه (به‌عنوان‌مثال، ۲۰۲۰) برابر با ۱۰۰ باشد و CPI در سال جاری (به‌عنوان‌مثال، ۲۰۲۳) برابر با ۱۱۰ باشد، نرخ تورم سال‌به‌سال به‌صورت زیر خواهد بود:
نرخ تورم=(۱۱۰-۱۰۰/۱۰۰) ×۱۰۰=۱۰%
نرخ تورم متوسط سالانه
نرخ متوسط سالانه به‌اندازه گیری میانگین نرخ تورم هر یک از ماه‌های یک سال به‌صورت جداگانه و سپس اندازه‌گیری متوسط این نرخ‌ها اطلاق می‌شود.
رقم حاصل از این میانگین به افراد، کسب‌وکارها و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا روندهای بلندمدت در سطوح قیمت را درک کنند که می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مربوط به بودجه‌بندی، سرمایه‌گذاری و سیاست‌های کلان اقتصادی کمک کند.
محاسبه ارزش کالا باتوجه‌به تورم
برای توضیح شفاف‌تر این مطلب، مثال زیر را در نظر بگیرید.
تصور کنید قیمت تلفن همراه در سال ۱۳۹۵ معادل ۷۰۰ هزار تومان باشد (شاخص بهای مصرف‌کننده ۱۰۰). حال اگر بخواهیم قیمت همان گوشی را باتوجه‌به شاخص CPI در سال ۱۴۰۰ بسنجیم (شاخص بهای مصرف‌کننده ۴۳۷.۰۴۲)، نتیجه به شکل زیر خواهد بود:
۴۳۷.۰۴۲ × ۷۰۰۰۰۰/۱۰۰= ۳۰۵۹۲۹۴
از چه راهکارهایی برای کنترل تورم می‌توان کمک گرفت؟
روش مختلفی برای کنترل نرخ تورم وجود دارد که در هر دوره زمانی باتوجه‌به شرایط حاکم بر جامعه می‌تواند اعمال گردد. اما از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- افزایش نرخ بهره: بانک‌های مرکزی می‌توانند از طریق تغییر در سیاست‌های پولی تورم را کنترل کنند. مهم‌ترین فاکتور در تعیین این سیاست‌ها نرخ بهره است که با افزایش آن، میزان گردش پول در اقتصاد یک کشور را کاهش دهند.
- کاهش هزینه‌های دولتی: که مربوط به سیاست‌های مالی است می‌تواند از طریق کاهش هزینه‌های دولت و در نتیجه کاهش تقاضا بر نرخ تورم تأثیر بگذارد.
- افزایش مالیات: یکی دیگر از سیاست‌های مالی، افزایش مالیات در جامعه است. بالابردن مالیات، می‌تواند منجر به کاهش درآمد آزاد خانوارها و در نتیجه کاهش تقاضا منتهی شود.
- حمایت از سرمایه‌گذار: با اعمال این روش، سرمایه‌گذار انگیزه بیشتری برای به جریان درآوردن پول خود در چرخه اقتصادی دارد که همین موضوع باعث افزایش عرضه و کنترل قیمت‌ها خواهد شد.
نتیجه‌گیری
نرخ تورم به طور معمول به‌عنوان شاخصی برای تعیین ثبات اقتصادی یک کشور استفاده می‌شود، زیرا بینش‌هایی را درباره وضعیت اقتصاد ارائه می‌دهد و پایه‌گذار تصمیمات سیاست اقتصادی است. درست است که نرخ تورم باعث تحریک رشد اقتصادی در یک جامعه می‌شود؛ اما در صورت عدم کنترل تبدیل به تورم افسارگسیخته‌ای می‌شود که تمامی بخش‌های یک جامعه را خواهد بلعید؛ بنابراین درک دقیق نرخ تورم و تأثیرات آن بر اقتصاد به تصمیم‌گیری‌های اقتصادی افراد و دولت کمک شایانی می‌کند.
سؤالات متداول
منظور از کاهش تورم چیست؟
کاهش تورم به معنای کاهش قیمت نیست؛ بلکه به معنای کندتر شدن سرعت رشد قیمت‌هاست.
پیامدهای تورم چیست؟
ناپایداری سیاسی
افت کیفیت زندگی افراد به دلیل افزایش قیمت کالاها و خدمات نظیر مواد غذایی، پوشاک و حمل‌ونقل
کاهش ارزش دارایی‌های نقدی مردم شامل پول و سپرده‌های بانکی
کاهش قدرت خرید قشر کم‌درآمد
