سهام به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم سرمایه‌گذاری، نقش برجسته‌ای در بازارهای مالی ایفا می‌کند. در واقع، سهام نماینده مالکیت در یک شرکت است و به صاحبان آن این امکان را می‌دهد که از سود و زیان شرکت بهرهمند شوند. این ابزار مالی به سرمایه‌گذاران فرصت می‌دهد تا با خرید و فروش سهام، در فرایند رشد و توسعه شرکت‌ها شریک شوند و از تحولات اقتصادی بهره‌برداری کنند.
با توجه به تاثیرات گسترده و پیچیدگی‌های بازار سهام، شناخت دقیق این ابزار و درک اصول آن می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مالی بهتری منجر شود و ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری را کاهش دهد. در این مقاله از دلتا کالج به بررسی جامع مفهوم سهام، انواع آن و تاثیرات آن بر سرمایه‌گذاران و بازارهای مالی پرداخته شده است.
فهرست مطالب:
سهام چیست به زبان ساده
سهام نوعی سند مالی است که نشان‌دهنده مالکیتِ دارنده آن، بر بخشی از سرمایه یک شرکت سهامی خاص یا عام است و به فرد اجازه می‌دهد تا از درآمدها و دارایی‌های شرکت بهرهمند شود. لازم به ذکر است که دارنده سهام نمی‌تواند به طور مستقیم بر بخشی از دارایی‌های شرکت ادعا کند، بلکه حقوق او به میزان سهمی که در شرکت دارد محدود می‌شود.
در واقع، سهام در بورس تهران به معنای بخشی از مالکیت یک شرکت است که به صورت اوراق بهادار قابل خرید و فروش در بازار بورس ارائه می‌شود. بورس اوراق بهادار تهران، مکانی است که در آن سهام خرید و فروش می‌شود و به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مالی کشور، نقش مهمی در تامین مالی شرکت‌ها و جذب سرمایه‌های مردمی ایفا می‌کند.
انواع شرکت‌های سهامی
در بورس تهران، شرکت‌ها به دو دسته اصلی شرکت‌های سهامی عام و شرکت‌های سهامی خاص تقسیم می‌شوند. این دو نوع شرکت به لحاظ ساختار و نحوه تاسیس تفاوت‌های اساسی دارند و هرکدام ویژگی‌ها و الزامات خاص خود را دارند. در اینجا، به تفصیل به توضیح هر یک از این نوع شرکت‌ها پرداخته شده است.
شرکت سهامی عام
برخلاف شرکت‌های سهامی خاص، شرکت‌های سهامی عام عمدتاً سرمایه مورد نیاز خود را از طریق عرضه اولیه به عموم مردم جذب می‌کنند. در این نوع شرکت‌ها، تعداد سهامداران باید حداقل پنج نفر باشد. به دلیل اینکه سهام شرکت‌های سهامی عام به‌طور مداوم در بازار بورس معامله می‌شود، مالکیت سهام در این شرکت‌ها تغییرپذیر است و همواره ممکن است بین سهامداران مختلف جابه‌جا شود.
شرکت سهامی خاص
شرکت سهامی خاص نوعی شرکت است که سهام آن تنها به موسسان و گروهی محدود از افراد اختصاص دارد و به‌طور عمومی در بازار بورس عرضه نمی‌شود. یکی از الزامات اساسی برای تأسیس چنین شرکتی، وجود حداقل سه سهامدار است، که باعث می‌شود سهام آن تنها در دست افراد معدودی قرار گیرد. در شرکت‌های سهامی خاص، سهامداران بر اساس میزان سهام خود از سود و زیان و دارایی‌های شرکت بهرهمند می‌شوند و مسئولیت‌های مالی آنها نیز به همان نسبت محدود می‌گردد.
انواع سهام در بورس چیست؟
در بخش‌های قبلی به بررسی سهام چیست به زبان ساده و معنی سهام چیست پرداخته شد، علاوه بر این، باید این نکته را در نظر گرفت که در بورس، سهام به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در اینجا، به توضیح انواع مختلف سهام پرداخته شده است:
سهام با نام و بی‌نام
سهام با نام به‌طور مشخص در برگه سهام و دفتر ثبت سهام با نام مالک درج می‌شود و انتقال یا معامله آن تنها از طریق معاوضه رسمی امکان‌پذیر است. این نوع سهام به شرکت‌ها کمک می‌کند تا شناسایی دقیق سهامداران و شرکا را انجام دهند و از سوءاستفاده در صورت مفقود شدن جلوگیری می‌کند، زیرا تنها مالک رسمی می‌تواند سهام را بفروشد. با این حال، از معایب سهام بانام می‌توان به الزامی بودن مراجعه هر دو طرف معامله به دفتر ثبت سهام اشاره کرد.
در مقابل، سهام بی‌نام هیچ اطلاعاتی درباره دارنده اصلی در برگه آن ثبت نمی‌کند و به‌صورت وجه حامل صادر می‌شود. این نوع سهام به‌ویژه برای شرکت‌هایی که به دنبال کاهش مالیات بر مالکیت هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما معایب آن شامل احتمال سوءاستفاده هنگام فروش بدون نیاز به نقل و انتقال رسمی مالکیت است.
تعداد سهام بانام و بی‌نام که شرکت‌ها می‌توانند منتشر کنند، هیچ محدودیتی ندارد و در بازار بورس، همه سهام قابل معامله و سهام مدیران شرکت‌ها از نوع سهام بانام هستند.
سهام عادی
سهام عادی یکی از ابزارهای مالی کلیدی برای تأمین سرمایه شرکت‌هاست که به‌طور معمول بدون تاریخ سررسید منتشر می‌شود و می‌تواند به‌صورت سهام بی‌نام یا بانام عرضه گردد. دارندگان سهام عادی بر اساس میزان سهام خود، از سود و زیان شرکت بهرهمند شده و در تصمیم‌گیری‌های مهم شرکت مشارکت دارند. آنها می‌توانند در مجامع عمومی سالیانه شرکت کنند و در انتخاب هیئت مدیره تأثیرگذار باشند. همچنین، در صورت افزایش سرمایه شرکت، سهامداران عادی در اولویت خرید سهام جدید قرار دارند.
سهام عادی شرکت‌های بورس به دلیل نقدینگی بیشتر، نسبت به شرکت‌هایی که در بازار بورس حضور ندارند راحت‌تر قابل معامله است. در صورت ورشکستگی، پس از پرداخت حقوق سهامداران ممتاز، دارایی‌های باقی‌مانده به نسبت میزان سهام خریداری‌شده میان سهامداران عادی تقسیم می‌شود.
سهام ممتاز
سهام ممتاز نوعی سهام است که به سهامداران حقوق و مزایای ویژه‌ای ارائه می‌دهد. این مزایا شامل اولویت در دریافت سود است که به سهامداران ممتاز این امکان را می‌دهد تا قبل از سهامداران عادی، سود سهام را دریافت کنند و معمولا نرخ سود ثابت یا ترجیحی دارند. همچنین، در صورت انحلال شرکت، سهامداران ممتاز نسبت به سهامداران عادی اولویت دارند و حق دریافت باقی‌مانده دارایی‌های شرکت را دارند. با این حال، سهامداران ممتاز معمولا حق رای در مجامع عمومی شرکت ندارند، مگر اینکه به دلیل نپرداختن سود، حق رای نیز به آنها اعطا شود.
سهام انتفاعی
سهام انتفاعی به سهامی اطلاق می‌شود که دارنده آن هیچ‌گونه مالکیتی در درآمد شرکت ندارد و صرفا به‌واسطه داشتن این سهام، می‌تواند از سود شرکت بهرهمند شود. در صورت ورشکستگی یا انحلال شرکت، دارنده سهام انتفاعی نمی‌تواند مدعی دریافت ارزش اسمی سهام خود شود. این نوع سهام معمولاً برای تأمین مالی و استهلاک شرکت استفاده می‌شود و در برابر سهامداران عادی و ممتاز، حقوق و مطالبات کمتری دارد.
سهام انتفاعی به سهامی اطلاق می‌شود که دارنده آن هیچ‌گونه مالکیتی در درآمد شرکت ندارد و صرفا به‌واسطه داشتن این سهام، می‌تواند از سود شرکت بهرهمند شود. در صورت ورشکستگی یا انحلال شرکت، دارنده سهام انتفاعی نمی‌تواند مدعی دریافت ارزش اسمی سهام خود شود. این نوع سهام معمولا برای تأمین مالی و استهلاک شرکت استفاده می‌شود و در برابر سهامداران عادی و ممتاز، حقوق و مطالبات کمتری دارد.
سهام نقدی و سهام غیرنقدی
سهام نقدی به سهامی اطلاق می‌شود که ارزش آن به‌صورت نقدی یا ترکیبی از نقد و تعهد (مانند چک یا حواله) پرداخت می‌شود. ویژگی مهم این نوع سهام این است که آورده خریدار در کوتاه‌مدت به وجه نقد تبدیل شده و برای خرید کالا یا انجام سایر عملیات مالی قابل استفاده است. همچنین، سود نقدی یا DPS به سودی گفته می‌شود که به ازای هر برگه سهام در پایان سال مالی به سهامداران اختصاص می‌یابد.
سهام غیرنقدی ، برخلاف سهام نقدی به‌طور کامل به‌صورت غیرنقدی پرداخت می‌شود. پرداخت غیرنقدی می‌تواند شامل واگذاری امتیازات، املاک، خودروها، لوازم خانگی و اداری، اوراق بهادار و دیگر دارایی‌ها باشد. برای تعیین ارزش این آوردهای غیرنقدی، لازم است که کارشناس معتبر از وزارت دادگستری آنها را ارزیابی کند.
سهام حق تقدم
سهام حق تقدم به‌منظور افزایش سرمایه شرکت از طریق آورده‌های نقدی منتشر می‌شود. پس از تصمیم‌گیری در مورد افزایش سرمایه، شرکت سهام جدیدی تحت عنوان حق تقدم منتشر می‌کند که در آن سهامداران فعلی اولویت خرید این سهام را دارند. به این ترتیب، اگر سهامداران تمایل به خرید سهام جدید و مشارکت در افزایش سرمایه شرکت داشته باشند، مبلغ مشخص‌شده را به حساب شرکت واریز می‌کنند. پس از خرید سهام حق تقدم، آنها می‌توانند این سهام را به سهام عادی تبدیل کنند یا در بازار بفروشند.
۱۰۰ / درصد افزایش سرمایه * تعداد سهام = تعداد حق تقدم
سهام جایزه
این نوع سهام از افزایش سرمایه شرکت ناشی می‌شود و به‌صورت رایگان از محل انباشت دارایی‌ها به پرتفوی سهامداران اختصاص می‌یابد. به عبارت دیگر، به‌جای پرداخت سود نقدی، شرکت اقدام به توزیع این سهام می‌کند. سهام جایزه بر اساس تعداد سهام موجود در پرتفوی هر سهامدار و درصد افزایش سرمایه شرکت به او تعلق می‌گیرد. این به معنای آن است که سهامداران به نسبت میزان سهامی که در اختیار دارند و افزایش سرمایه شرکت، سهام اضافی دریافت می‌کنند.
سهام مدیریتی (کنترلی)
سهام کنترلی یا مدیریتی به نوعی از سهام اطلاق می‌شود که دارنده آن اختیارات لازم برای رای‌گیری و تصمیم‌گیری در خصوص تعیین اعضای هیئت مدیره را داراست و به او امکان می‌دهد تا به یکی از سهامداران اصلی شرکت تبدیل شود. این نوع سهام به فرد سهامدار قدرت مدیریت و تأثیرگذاری در شرکت را می‌دهد. میزان حداقل سهام مدیریتی که باید منتشر شود، بستگی به تعداد اعضای هیئت مدیره و سیاست‌های هر شرکت سهامی دارد.
انواع ارزش سهام بورس چیست؟
در بورس و بازارهای مالی، ارزش سهام به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام نمایانگر جنبه‌های مختلفی از قیمت و وضعیت مالی سهام هستند. این چهار دسته شامل ارزش ذاتی، ارزش دفتری، ارزش اسمی و ارزش بازار می‌شوند.
ارزش ذاتی سهام
ارزش ذاتی سهام، نشان‌دهنده ارزش واقعی و پایه‌ای یک سهام بر اساس تحلیل‌های بنیادی و بررسی‌های اقتصادی است. این ارزش به طور کلی با استفاده از تحلیل‌های مالی و پیش‌بینی‌های اقتصادی تعیین می‌شود و ممکن است شامل تحلیل صورت‌های مالی، جریان‌های نقدی و دیگر عوامل اقتصادی باشد.
ارزش دفتری سهام
ارزش دفتری سهام (یا ارزش حسابداری) به ارزش خالص دارایی‌های یک شرکت پس از کسر بدهی‌ها و تعهدات اشاره دارد که در دفاتر حسابداری شرکت ثبت شده است. این ارزش به طور کلی بر اساس ترازنامه شرکت محاسبه می‌شود.
ارزش دفتری سهام به صورت زیر محاسبه می‌شود:
تعداد کل سهام / ( بدهی کل شرکت – دارایی کل شرکت ) = ارزش دفتری هر سهم
این ارزش بر اساس داده‌های حسابداری و مالی شرکت محاسبه می‌شود و ممکن است با ارزش واقعی بازار تفاوت داشته باشد. ارزش دفتری معمولا تغییرات کمتری نسبت به ارزش بازار دارد و بیشتر به دارایی‌های ثابت و بدهی‌های شرکت بستگی دارد.
ارزش اسمی سهام
ارزش اسمی سهام، ارزش اولیه‌ای است که در هنگام تاسیس شرکت و انتشار سهام برای هر سهم تعیین می‌شود و معمولا در اساسنامه شرکت ذکر می‌شود. این ارزش به طور کلی مقدار ثابت و ثابتی است که بر روی هر سهم نوشته می‌شود.
ارزش اسمی سهام به طور کلی در اساسنامه شرکت و از قبل تعیین شده است و برای محاسبه آن، باید سرمایه‌ی شرکت را بر تعداد برگه‌های سهام آن شرکت تقسیم کرد. ارزش اسمی به عنوان مبنای قانونی و ثابت برای سهام در نظر گرفته می‌شود و معمولا تغییر نمی‌کند. ارزش اسمی ممکن است با ارزش واقعی بازار یا ارزش دفتری سهام تفاوت زیادی داشته باشد و به طور کلی بیشتر جنبه قانونی دارد.
ارزش بازار سهام
ارزش بازار سهام (Market Capitalization)، قیمت فعلی هر سهم در بازار بورس است که بر اساس عرضه و تقاضا و معاملات جاری تعیین می‌شود. این ارزش نشان‌دهنده قیمت واقعی است که سرمایه‌گذاران برای خرید و فروش سهام پرداخت می‌کنند. ارزش بازار سهم از حاصل ضرب تعداد سهام و قیمت آن بدست می‌آید.
ارزش بازار به طور مداوم تحت تاثیر نوسانات بازار، اخبار اقتصادی، عملکرد شرکت و عوامل دیگر تغییر می‌کند. این ارزش بر اساس معاملات واقعی در بازار و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و نشان‌دهنده قیمت جاری و مطلوب بازار است.
انواع قیمت سهام چیست؟
در بازار سهام، قیمت‌ها نقش مهمی در تعیین ارزش و روند معاملات سهام دارند. هر نوع قیمت اطلاعات خاصی را در مورد وضعیت بازار و سهام ارائه می‌دهد. در اینجا، انواع مختلف قیمت‌ها در بازار سهام به طور جامع و کامل توضیح داده شده است:
قیمت باز شدن
قیمت باز شدن (یا قیمت افتتاحیه) به قیمت اولین معامله سهام در آغاز یک روز معاملاتی اشاره دارد. این قیمت در اولین لحظات آغاز معاملات روزانه مشخص می‌شود. قیمت باز شدن معمولا بر اساس عرضه و تقاضا و سفارش‌های خرید و فروش که پیش از شروع بازار ثبت شده‌اند، تعیین می‌شود. این قیمت می‌تواند به عنوان یک شاخص برای تحلیل روند بازار در روز معاملاتی پیش رو استفاده شود.
قیمت بسته‌شدن
قیمت بسته‌شدن (یا قیمت اختتامیه) به قیمت آخرین معامله‌ای اشاره دارد که در پایان روز معاملاتی برای یک سهام انجام می‌شود. قیمت بسته‌شدن معمولا برای تحلیل‌های تکنیکال و بررسی روندهای روزانه و هفتگی بسیار مهم است. این قیمت به عنوان قیمت نهایی در محاسبات قیمت پایانی و بسیاری از تحلیل‌های مالی و بورس استفاده می‌شود.
قیمت پایانی
قیمت پایانی میانگین وزنی از تعداد سهام معامله شده در هر قیمت است که برای محاسبه ارزش یک سهم در روز معاملاتی بعدی استفاده می‌شود. این قیمت از میانگین وزنی قیمت‌های معاملاتی که در طول روز انجام شده است، محاسبه می‌شود. قیمت پایانی به عنوان معیار اصلی برای مقایسه قیمت سهام در روزهای معاملاتی بعدی و برای تحلیل‌های مالی و بورس استفاده می‌شود.
بالاترین قیمت
بالاترین قیمت به حداکثر قیمتی اشاره دارد که یک سهم در طول یک روز معاملاتی به آن رسیده است. این قیمت نشان‌دهنده بالاترین میزان تقاضا برای سهام در طول روز است. بالاترین قیمت می‌تواند به تحلیلگران کمک کند تا نوسانات و قدرت مقاومت سهام را بررسی کنند.
پایین‌ترین قیمت
پایین‌ترین قیمت به حداقل قیمتی اشاره دارد که یک سهم در طول یک روز معاملاتی به آن رسیده است. این قیمت نشان‌دهنده پایین‌ترین میزان تقاضا برای سهام در طول روز است. پایین‌ترین قیمت می‌تواند به تحلیلگران کمک کند تا نوسانات و قدرت حمایت سهام را بررسی کنند.
قیمت پایه
قیمت پایه به قیمت مشخص شده توسط فروشنده برای عرضه سهام در معاملات اشاره دارد. این قیمت به عنوان مرجع اولیه برای تعیین قیمت‌های معاملات بعدی استفاده می‌شود. قیمت پایه معمولا برای عرضه اولیه سهام و معاملات جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند به عنوان نقطه شروع برای قیمت‌گذاری در بازار باشد. قیمت پایه به تعیین قیمت شروع برای معاملات جدید کمک می‌کند و می‌تواند بر اساس تحلیل‌های پیشین و درخواست‌های بازار تعیین شود.
قیمت مجاز
قیمت مجاز به دامنه نوسان مجاز برای قیمت یک سهم در یک روز معاملاتی اشاره دارد. این دامنه به منظور محدود کردن نوسانات شدید قیمت‌ها در یک روز تعیین می‌شود. قیمت مجاز به کنترل نوسانات و کاهش خطرات مربوط به تغییرات شدید قیمت کمک می‌کند. این قیمت معمولا به صورت درصدی از قیمت پایه یا قیمت آخرین معامله تعیین می‌شود و بر اساس مقررات بورس مشخص می‌شود.
تفاوت اوراق قرضه و سهام چیست؟
شرکت‌ها برای تامین مالی و توسعه فعالیت‌های خود، به انتشار سهام روی می‌آورند. این فرایند به آنها امکان می‌دهد تا سرمایه‌گذارانی را جذب کرده و به‌ازای پول سرمایه‌گذاری شده، سهام را به عموم عرضه کنند. در مقابل، اوراق قرضه داستان متفاوتی دارد. دارندگان اوراق قرضه به‌عنوان طلبکاران شرکت شناخته می‌شوند و حق دریافت سرمایه اصلی خود را از شرکت دارند. در صورت انحلال شرکت، صاحبان اوراق قرضه در مقایسه با سایر ذی‌نفعان در اولویت قرار دارند.
به‌طور کلی، سرمایه‌گذاری در سهام از نظر ریسک بالاتر است، زیرا در صورت ورشکستگی شرکت، سهامداران عادی ممکن است هیچ بازپرداختی دریافت نکنند، در حالی‌که اوراق قرضه به‌دلیل طلبکار بودن از شرکت، در موقعیت بهتری برای دریافت سرمایه خود قرار دارند.
جمع‌بندی
همانطور که در پاراگراف‌های قبلی به بررسی سهام چیست و انواع آن پرداخته شد، باید این نکته را در نظر گرفت که سهام بورس به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی سرمایه‌گذاری، نمایانگر مالکیت بخشی از یک شرکت و فرصتی برای بهره‌مندی از رشد و سود آن است. در واقع با خرید سهام، سرمایه‌گذاران به طور مستقیم در موفقیت و ریسک‌های شرکت سهیم می‌شوند و از مزایای مالی مانند سود سهام و افزایش قیمت بهرهمند می‌شوند.
درک کامل سهام، شامل انواع آن، ارزش‌های مختلف و قیمت‌های معاملاتی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند و استراتژی‌های مناسب برای مدیریت سرمایه خود تدوین کنند. به طور کلی، سرمایه‌گذاری در سهام می‌تواند پتانسیل بالایی برای رشد و سود داشته باشد، اما نیاز به تحلیل دقیق، مدیریت ریسک و آگاهی از وضعیت مالی شرکت‌ها و بازار دارد.
سوالات متداول
❓ مفهوم سهام چیست؟
✅ سهام نوعی سند مالی است که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر بخشی از سرمایه یک شرکت سهامی خاص یا سهامی عام است و به فرد اجازه می‌دهد تا از درآمدها و دارایی‌های شرکت بهره‌برداری کند.
❓ چه تفاوتی بین سهام عادی و سهام ممتاز وجود دارد؟
✅ سهام عادی، رایج‌ترین نوع سهام است که به سهامداران حق رای در مجامع عمومی و دریافت سود سهام را می‌دهد. اما سهام ممتاز، حقوق ویژه‌ای مانند دریافت سود سهام با اولویت و حق پرداخت اولویت در صورت ورشکستگی شرکت را به سهامداران می‌دهد، اما معمولا حق رای ندارند.
❓ ارزش بازار سهام چگونه محاسبه می‌شود؟
✅ ارزش بازار سهام به قیمت فعلی هر سهم در بازار اشاره دارد که بر اساس عرضه و تقاضا و معاملات جاری تعیین می‌شود. این قیمت از طریق بورس‌های معتبر و پلتفرم‌های معاملاتی قابل دسترسی است و نشان‌دهنده ارزش واقعی هر سهم در بازار است.
❓ حق تقدم چیست؟
✅ حق تقدم خرید سهام اوراقی است که شرکت‌ها مطابق با قانون تجارت، در زمان افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران، منتشر می‌کنند. این اوراق به سهامداران فعلی شرکت داده می‌شود و به آنها حق خرید سهام جدید را به قیمت مشخص و پیش از عرضه عمومی می‌دهد.
