تراز تجاری به معنای تفاوت بین ارزش پولی کل کالاهای صادر شده از یک کشور در برابر ارزش پولی کالاهای وارد شده به همان کشور در یک دوره زمانی مشخص است. BOT را می‌توان مهم‌ترین جز پرداخت‌های یک کشور BOP دانست. هرچند که گاهی تراز تجاری کالاها و تراز تجاری خدمات به‌صورت مجزا محاسبه می‌شوند. ما در این مقاله از دلتا کالج می‌خواهیم همه نکات مهم درباره تراز تجاری و اعداد آن را برای شما بررسی کنیم.
تعریف تراز تجاری BOT
به‌صورت ساده اگر شما ارزش کل صادرات یک کشور را از ارزش کل واردات آن کشور کم کنید، تراز تجاری به دست می‌آید. هرچند که تراز تجاری بسیار فرمول ساده‌ای دارد اما نقش آن به‌شدت در اقتصاد یک کشور پررنگ است و معمولاً کارشناسان از تراز تجاری BOT برای اندازه‌گیری قدرت اقتصادی یک کشور استفاده می‌کنند.
اگر صادرات یک کشور بیشتر از وارداتش باشد تراز تجاری آن کشور مثبت و اگر واردات یک کشور بیشتر از صادراتش باشد تراز تجاری آن کشور منفی است.
کشوری که از نظر ارزشی بیشتر از صادرات خود, کالا و خدمات وارد می‌کند دارای کسری تجاری یا تراز تجاری منفی است. مثلاً یک کشور 100 میلیارد دلار کالا وارد می‌کند اما در مقابل 90 میلیارد دلار کالا صادر می‌کند، در اینجا این کشور 10 میلیارد دلار کسری تجاری دارد برعکس، کشوری که بیشتر از واردات کالا و خدمات صادر می‌کند، دارای مازاد تجاری یا تراز تجاری مثبت است.
تراز تجاری مثبت نشان می‌دهد که تولیدکنندگان یک کشور بازار خارجی فعالی دارند. پس از تولید كالاهای كافی برای برآوردن تقاضای داخلی، تقاضای كافی از سوی مشتریان خارج از كشور وجود دارد تا تولیدكنندگان داخلی را مشغول نگه دارد. تراز تجاری منفی به این معنی است که ارز برای پرداخت هزینه صادرات به خارج جریان می‌یابد و این نشان می‌دهد که کشور ممکن است بیش از حد به کالاهای خارجی متکی باشد.
محاسبه تراز تجاری
تراز تجاری یک کشور با فرمول زیر محاسبه می‌شود:
BOT=Exports−ImportsBOT=Exports−Imports
البته در سنجش میزان صادرات فقط مربوط به کالا نیست در واقع جمع مبلغ از کل ارزش محصولات صادر شده، کل خدمات ارائه شده که پولان به کشور برگشته، حواله‌ها، کمک‌های خارجی، بازپرداخت وام‌ها و …. و در کل جمع مبلغی که به این عناوین از کشور خارج می‌شود را جز صادرات حساب می‌کنند.
واردات یا اقلام بدهی نیز شامل کل محصولات و خدمات وارداتی، هزینه‌های داخلی کشور که از طریق وام‌های خارجی تأمین می‌شود را می‌توان جز اقلام بدهی محاسبه کرد.
مثالی از نحوه محاسبه BOT
در اینجا مثالی از نحوه محاسبه تراز تجاری آورده شده است:
فرض کنید صادرات کالاهای یک کشور در یک سال 100 میلیون دلار و واردات کالاهای آن 80 میلیون دلار است. برای محاسبه تراز تجاری، ارزش واردات را از ارزش صادرات کم کنید:
تراز تجاری = صادرات – واردات
= 100 میلیون – 80 میلیون دلار
= 20 میلیون دلار
در این مثال، تراز تجاری 20 میلیون دلار است، یعنی این کشور مازاد تجاری 20 میلیون دلاری دارد.
لازم به ذکر است که تراز تجاری با واحد پولی همان کشور مبدأ محاسبه می‌شود، هرچند که سازمان جهانی پول معمولاً تراز تجاری تمام کشورهای جهان را به‌صورت واحد به دلار اعلام می‌کند:
- ایالات‌متحده در آگوست 2020 239 میلیارد دلار کالا و خدمات وارد کرد اما تنها 171.9 میلیارد دلار کالا و خدمات به سایر کشورها صادر کرد. بنابراین، در ماه اوت، ایالات‌متحده تراز تجاری – 67.1 میلیارد دلار یا 67.1 میلیارد دلار کسری تجاری داشت.
تأثیر تراز تجارت: مطلوب در مقابل نامطلوب
تراز تجاری مطلوب یا همان مازاد تجاری مربوط به زمانی است که یک کشور، بیشتر از آنکه واردات می‌کند، کالا صادر کند. این عمل سبب می‌شود که قدرت اقتصادی آن بیشتر است و چنین کشوری مزیت رقابتی بالایی دارد.
از سوی دیگر، تراز تجاری نامطلوب که به‌عنوان کسری تجاری نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که یک کشور بیشتر از صادرات خود کالا وارد می‌کند. این بدان معناست که کشور بیش از درآمدی که از صادرات به دست می‌آورد برای واردات هزینه می‌کند و در صورت تداوم طولانی مدت می‌تواند باعث مشکل شود. کشور ما ایران همیشه معمولاً دارای تراز نامطلوب تجاری است. بخصوص اینکه میزان صادراتی که از کشور ایران انجام می‌شود به داخل کشور برنمی‌گردد.
نکته: کشوری که کسری تجاری بزرگی دارد برای بازپرداخت وام‌های بین‌المللی و همچنین واردات خود نیاز به قرض گرفتن پول است، اما کشوری که مازاد تجاری دارد می‌توان به کشورهای دیگر وام بدهد یا در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری کند.
تفاوت تراز تجاری در مقابل تراز پرداخت‌ها
همانطور که گفتیم تراز تجاری، تفاوت ارز مالی صادرات و واردات در یک کشور است اما تراز پرداخت‌ها به رکودهای مالی ثبت شده‌ای گفته می‌شود که از کل معاملات اقتصادی بین‌المللی که مردم یک کشور انجام می‌دهند یا جابجایی پول آن‌ها گفته می‌شود. تراز تجاری و تراز پرداخت یکسان نیست اما ارتباط مناسبی دارند.
اما نکته مهم درباره رابطه این دو فاکتور این است که فرضاً یک کشور اگر بیشتر از واردات کالا صادر کند، می‌تواند تراز تجاری مثبت (مازاد تجاری) و تراز پرداخت‌های منفی (کسری) داشته باشد، اما از طرف دیگر سرمایه مالی خود را از دست می‌دهد یا نقل و انتقالات مالی انجام می‌دهد. برعکس، کشوری می‌تواند تراز تجاری منفی (کسری تجاری) و تراز پرداخت‌های مثبت (مازاد) داشته باشد در صورتی که بیشتر از صادرات خود کالا وارد کند، اما سرمایه مالی زیادی نیز دریافت می‌کند یا سود می‌آورد.
تأثیر تراز تجاری روی بازار فارکس
همانطور که گفتیم تراز تجاری یک فاکتور مهم اقتصادی است اما یک آمار تا حدودی تأخیری است. یعنی زمانی که تراز تجاری منتشر می‌شود نمی‌توانید واکنش خیلی خاص هیجانی در بازار مشاهده کنید اما مسئله درباره تراز تجاری این است که می‌تواند بر نرخ مبادله ارز آن کشور تأثیر مهمی بگذارد. در واقع کشوری که تمایل به صادرات بیشتری دارد تقاضا برای قیمت ارز خود را افزایش می‌دهد و کشوری که بیشتر به دنبال واردات است تقاضای کمتری برای ارز آن وجود دارد. بنابراین به‌صورت ساده اگر کشوری بیشتر وارد کننده باشد و تراز تجاری آن منفی باشد قطعاً ارزش ارز آن کشور نیز کاهش می‌یابد زیرا تقاضا برای خرید پول آن کشور در بازار زیادتر می‌شود.
جمع‌بندی
همانطور که گفته شد، تراز تجاری فاکتور بسیار مهمی در سنجش اقتصادی کشورهاست. کشورهایی که تراز تجاری منفی دارند قطعاً باید ارزش ارز آن‌ها کم می‌شود پس زمانی که تراز تجاری منتشر می‌شود می‌بینید که اگر عدد جدید کمتر از عدد قبلی باشد قطعاً باعث کاهش ارزش پول آن کشور در برابر سایر جفت ارزها خواهد شد و اگر بیشتر باشد، قدرت و ارزش آن ارز بالاتر خواهد رفت. اگر می‌خواهید با این فاکتورها ترید کنید پیشنهاد می‌کنیم که در یک بروکر معتبر مانند دلتا اف ایکس یک حساب معاملاتی دمو یا رئل ایجاد کنید.